Dawne polskie intensyfikatory wywodzące się od staroczeskiego "přieliš"

This article is devoted to a historical-linguistic analysis of the equivalents of the Old Czech přieliš in historical Polish: the words bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz and przylisz. The study refers to key findings of researchers about these words, their origins and meaning. On the basis of analysis of linguistic material the author formulates conclusions about word-formation of the equivalents of přieliš in Polish, their frequency in monuments of Polish literature from the Old Polish period to the end of the sixteenth century, their meaning and status in Polish, as well as presumable causes of their disappearance from the language. The paper presents examples that confirm their functioning in monuments of the Polish language, such as Biblia królowej Zofii [Queen Sophia’s Bible] from the mid-fifteenth century and Biblia Jana Leopolity [John Leopolita’s Bible] from 1561, as well as in dictionaries of Polish. The study also considers information about Old Czech and compares parallel verses of Polish and Czech Bible translations.

Artykuł poświęcony jest historycznojęzykowej analizie odpowiedników staroczeskiego přieliš, czyli wyrazów bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz i przylisz w dawnej polszczyźnie. Autorka przytacza najważniejsze opinie badaczy o wymienionych wyrazach, ich pochodzeniu i znaczeniu. Na podstawie analizy materiału językowego formułuje wnioski dotyczące budowy słowotwórczej staroczeskich odpowiedników přieliš w języku polskim, ich frekwencji w zabytkach literatury polskiej od staropolszczyzny do końca XVI w., znaczenia i statusu tych wyrazów w polszczyźnie, a także przypuszczalnych przyczyn ich zaniku. W artykule przedstawiono przykłady potwierdzające funkcjonowanie wspomnianych wyrazów zarówno w zabytkach języka polskiego m.in. w Biblii królowej Zofii z połowy XV w. i Biblii Jana Leopolity z 1561 r., jak i w słownikach języka polskiego. Ponadto autorka przywołuje informacje o staroczeskim i porównuje równoległe wersety przekładów Biblii na język polski i czeski.