„Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi

Autor analizuje film Andrzeja Żuławskiego Opętanie (Possession, 1981) w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi Carla Gustawa Junga oraz jego uczniów, Ericha Neumanna i Jamesa Hillmana, a także powiązań z gnozą. W pierwszej części artykułu została przedstawiona filozoficzna i psychoanalityczna genealogia pojęć fantazmatu i fantazji. Druga część wyjaśnia filmowe odniesienia do naczelnych koncepcji Junga. W trzeciej części autor wskazuje na ambiwalentny charakter obrazów Opętania odsyłających do psychologii archetypowej Hillmana. Inspiracje tymi koncepcjami ujawniają się w filmie Żuławskiego w powiązaniu problemu nieświadomości indywidualnej i zbiorowej, w wizerunku zła jako siły realnej, w „numinalnym”, czyli swoiście religijnym charakterze doświadczeń bohaterów, w tendencji do ujmowania tych problemów w sposób obrazowy, a także – ogólniej – w kreowaniu przez reżysera fikcji wyobrażeniowej, fantastycznej narracji traktowanej jako gra, spektakl, „lustra” indywidualnych i zbiorowych przeżyć psychicznych mających grunt archetypowy.

The author analyses Andrzej Żuławski’s film Possession (1981) in the context of the notion of the phantasm, as well as the connections with the depth psychology of Carl Gustav Jung and his followers: Erich Neumann and James Hillman. The first part of the article presents the philosophical and psychoanalytic genealogy of the notions of phantasm and fantasy. The second part explains film references to Jung’s principal ideas. In the third part, the author indicates the ambivalence of film images from Possession, which can be associated with J. Hillman’s archetypal psychology. Andrzej Żuławski’s inspirations by Jung’s depth psychology are expressed in the film through the themes of individual and collective unconsciousness, the image of “evil” as a real force in the “numinal” – that is, in a sense, religious – nature of the protagonists’ experiences and, ultimately, the tendency to think and grasp these problems in a pictorial way, as well as – more generally – in the imaginary fiction created by the director, which is a fantasy narration treated as a play, a show, as “mirrors” of individual and collective mental experiences, possibly based on archetypes.