Transformacja systemowa a postkomunistyczne społeczeństwo. Prywatyzacja i reprywatyzacja w polskiej opinii publicznej po 1989 roku

Artykuł analizuje stosunek polskiego społeczeństwa do procesów prywatyzacji i reprywatyzacji w gospodarce, nieodłącznie związanych z przejściem z gospodarki kolektywistyczno-planowej do systemu kapitalistycznej gospodarki mieszanej. Autorzy tekstu odpowiadają na pytanie, w jaki sposób procesy upowszechniania własności prywatnej (prywatyzacji we wszystkich jej formach) oraz zwrotu własności znacjonalizowanej przez komunistów po wojnie (reprywatyzacja) były przyjmowane przez wchodzące w sposób nieświadomy w transformację, a następnie coraz lepiej poznające zasady funkcjonowania gospodarki rynkowej polskie społeczeństwo. Z artykułu wynika, iż prywatyzacja i reprywatyzacja odbierane były przez obywateli w omawianym okresie ambiwalentnie. Prywatyzacja, jako proces obiektywnie widoczny i mogący stać się przedmiotem ocen wynikających z jej przebiegu, w pierwszych miesiącach transformacji była przyjmowana pozytywnie. Z czasem oceny te stały się w przeważającej części negatywne, co wynikało z wielu niekorzystnych zjawisk z prywatyzacją się kojarzących. Dopiero gdy podstawowe procesy prywatyzacyjne zostały zakończone, a społeczeństwo przestało być bombardowane doniesieniami o nieprawidłowościach i aferach z nimi związanych, ich ocena stała się ponownie bardziej pozytywna. W sposób zbliżony, mimo braku systemowego rozwiązania kwestii reprywatyzacji, kształtowały się poglądy opinii publicznej na problem zwrotu znacjonalizowanej własności dawnych właścicielom bądź ich spadkobiercom. Dość stabilne poparcie dla takiego rozwiązania widoczne w ostatniej dekadzie XX w. przerodziło się później w przewagę przeciwników reprywatyzacji. Mimo zatem powszechnie dostrzeganego powodzenia transformacji w Polsce opinia publiczna raczej sceptycznie oceniała niezbędne z punktu widzenia tego sukcesu zmiany własnościowe, traktując je raczej jako zło konieczne, a nie integralną część składową procesu przemian.

The article examines the attitude of Polish society towards the processes of privatization and re-privatization, inherent in the transition from a collectivist-planned economy to a capitalist mixed economy system. The authors of the article explore the manner in which Polish society embraced the processes of privatization and re-privatization, encompassing the dissemination of private property in all its forms and the restitution of property nationalized by the communists after the war. This inquiry delves into how Polish citizens, thrust into the transition period without conscious choice, adapted to and familiarized themselves with the principles underpinning the functioning of a market economy. The study reveals that privatization and re-privatization were met with ambivalence during the discussed period. Privatization, as an objectively visible process, was received positively in the first months of transformation. While privatization was initially viewed positively in the early months of the transformation, perceptions turned mostly negative over time, due to various unfavorable phenomena associated with privatization. Once the fundamental privatization processes were completed, the public ceased to be inundated with reports of irregularities and associated scandals. Positive evaluations increased as the public reassessed the situation. Similarly, despite the absence of a systemic solution to the reprivatization issue, public opinions evolved regarding the return of nationalized property to former owners or their heirs. The relatively consistent support for such a solution, evident in the last decade of the 20th century, eventually became an advantage for opponents of reprivatization. Therefore, notwithstanding the widely acknowledged success of the transformation in Poland, public sentiment retained a degree of skepticism regarding the requisite ownership reforms perceived as essential for this success. These reforms were often construed less as an integral facet of the transformation process and more as an unavoidable concession, akin to a necessary evil.