Wojna domowa w pamięci biograficznej greckich repatriantów z Polski i innych krajów Bloku Wschodniego

Artykuł jest oparty na materiałach zebranych podczas badań terenowych, prowadzonych w Grecji w latach 2005-2009. Były to zarejestrowane, spisane i zanalizowane wywiady, nienagrywane rozmowy nieformalne i zapisy obserwacji uczestniczącej i zewnętrznej. Wojna domowa w Grecji (1946-1949) wybuchła po drugiej wojnie światowej; odzwierciedlała konflikt między komunistyczną (lub co najmniej lewicową) grecką partyzantką i prawicowymi siłami królewskimi. Wojna była wspierana z jednej strony przez Moskwę, a z drugiej przez Wielką Brytanię i USA, które zaopatrywały i wspomagały greckie siły rządowe. W wyniku całkowitej klęski komunistów, greccy obywatele, którzy byli aktywnie zaangażowani w działalność wojskową, ich rodziny, a także niezaangażowani w operacje wojskowe cywile zamieszkujący terytorium północnej Grecji zostali ewakuowani z obszaru wojny. W rozmaity sposób byli przetransportowani przez armię komunistyczną do różnych krajów bloku wschodniego (wtedy nazywanych krajami demokracji ludowej). Przez dziesięciolecia ewakuowani nie mogli powrócić do swoich rodzinnych wsi, gdyż nie zezwalały na to prawicowe władze Grecji. W znakomitej większości zdecydowali się na powrót do kraju dopiero wówczas, gdy tylko stało się to możliwe po upadku junty wojskowej i pojawieniu się Karamanlisa na scenie politycznej w grudniu 1974 roku. Dla byłych partyzantów wojna domowa ciągle jest podstawą ich tożsamości, stanowiąc zarazem manifestację najważniejszego w ich wizji świata - walki klasowej na skalę międzynarodową. Repatrianci, którzy urodzili się poza Grecją zmierzają ku zapominaniu wojny, choć ciągle pojawia się w ich wypowiedziach obraz wojny domowej jako uogólnionej makabry. Pamięć wojny domowej doprowadziła do trwałego podziału społeczeństwa greckiego, który podskórnie trwa do dziś.

The Greek Civil War (1946-1949) broke out after World War II and it reflected the conflict between communist (or at least leftist) Greek guerillas and the rightist power of the Royal authorities. On one side the war was supported from Moscow, and on the other by Great Britain and US military forces. As a result of the total defeat of communists, the Greek citizens who were actively involved in the military activity, their families and civilians inhabiting the territory of Northern Greece, were evacuated. They were transported by the communist army to different communist countries. For decades they were not able to return to their home villages. Most of the evacuated Greeks decided to come back home when it became possible after 1975. Their memory of the civil war differs from generation to generation and it depends on the role they played in the war. For expartisans the civil war was the manifestation of the struggle of the international powers representing class interests. For people who were children during the war the memory is concentrated on particular facts and accidents. People who were born outside of Greece tend to forget, though they also have some image of the war as a horror. The memory of the civil war in Greece have led to the permanent division of the Greek society, which exists till today.