Co zyskujemy żyjąc pomiędzy? Czułość według Olgi Tokarczuk w przekładzie na inne języki

Refleksja etnolingwistyczna korzysta z osiągnięć przekładoznawstwa w różnoraki sposób; jednym z nich jest spojrzenie na dwutekst lub wielotekst (obejmujący oryginalny tekst i jego przekłady) jako na spójną całość. O ile zazwyczaj podkreśla się nieuchronnie powstające w procesie tłumaczenia straty, wielotekst można także rozpatrywać pod kątem zysku (lub wzbogacenia) semantycznego, kiedy to przekład dopełnia lub rozwija oryginał. W artykule zaproponowano określenie trzech kategorii takiego zysku, opisując je w odniesieniu do instrumentarium językoznawstwa kognitywnego i etnolingwistyki kognitywnej (zwłaszcza koncepcji językowego obrazu świata): (1) poszerzenie pola semantycznego oryginału (tu rolę odgrywa profilowanie jako parametr wyróżnienia poznawczego), (2) wydobycie obecnej w oryginale wielości punktów widzenia oraz (3) wzmocnienie jego przesłania, co dzieje się za sprawą większego „natężenia głosu” jako konstruktu tekstowego. Kategorie te ilustrowane są różnymi sposobami mentalnego zobrazowania pojęcia czułości w angielskim, francuskim, portugalskim i rosyjskim tłumaczeniu wykładu noblowskiego Olgi Tokarczuk.

Ethnolinguistic inquiry makes ample use of insights proposed in translation studies: one of them is to consider the original and its translations as a coherent body of texts. However, if in most cases the original–translation relationship is viewed in terms of the inevitable loss that occurs in the process, this study proposes to search for semantic gains in the original–translation configuration, in the sense that the translation complements or develops the original. Three categories of such gain are proposed: (1) extension of the original’s semantics (which is effected through profiling as a parameter of cognitive salience), (2) retrieval of the multiple viewpoints present in the original, and (3) enhancement of the original’s meaning (effected through the “loudness” of the speaking “voice”). The three categories of gain are illustrated here with the various ways in which the concept of tenderness is profiled in the English, French, Portuguese, and Russian translations of Olga Tokarczuk’s Nobel lecture.