Najstarsze sieci geodezyjne w Polsce – sieć triangulacyjna na obszarze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

Historyczne ślady dawnej działalności geodetów stają się przedmiotem zainteresowania zarówno historyków zawodu, jak też grona praktyków. Spektakularnym wyrazem uznania znaczenia prac geodezyjnych było wpisanie w 2005 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO łańcucha Struwego założonego w XIX wieku głównie w celu określenia parametrów elipsoidy ziemskiej. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie pierwszej osnowy geodezyjnej, obejmującej znaczny obszar Polski, założonej na zlecenie polskiej administracji. Opierając się na dostępnych materiałach źródłowych przedstawiono charakterystyki: pomiarów astronomicznych, pomiarów kątów, pomiaru długości bazy, wykonanych obliczeń, zasad stabilizacji i sygnalizacji znaków geodezyjnych. Wykorzystano głównie informacje i dane zawarte w jednej z pierwszych polskich instrukcji geodezyjnych „Przepisy obowiązujące przy pomiarach przestrzeni dóbr i lasów rządowych także majątków pod opieką rządu zostających” wydanej w 1843 roku. Na podstawie dostępnych w instrukcji informacji ustalono współrzędne 15 punktów sieci triangulacyjnej Staropolskiego Okręgu Przemysłowego (SOP). Przeprowadzona analiza układu SOP i transformacja współrzędnych odszukanych punktów z układu SOP do współczesnego państwowego układu wykazała, że lokalizacja pięciu z nich nie uległa znacznym zmianom w ciągu 190 lat. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przypadku dwóch punktów „Bodzentyn-kościół” (powiat kielecki) i „Gmigów” (powiat szydłowiecki), miejsce stabilizacji znaku geodezyjnego jest takie, jakie wybrano w przeszłości. Są to przykłady najstarszych punktów geodezyjnych zakładanych na obszarze Polski, przez polskich geodetów na zlecenie władz polskich. Myśl naukowa i techniczna związana z zakładaniem sieci triangulacyjnej SOP stanowi część polskiego dziedzictwa naukowego i technicznego, a najstarsze punkty geodezyjne są jego materialnym śladem.

Historical evidence of former surveyors’ activities are becoming the subject of interest of both historians and a group of practitioners. A spectacular expression of recognition of importance of geodetic works was the inclusion of the Struve’s chain established in the 19th century, mainly to determine the parameters of the Earth’s ellipsoid, on the UNESCO World Heritage List in 2005. The objective of this paper is to present the first geodetic control network covering a large area of Poland, established by the Polish administration. Basing on available sources, the characteristics of: astronomical measurements, angle measurements, baseline length measurements, calculations, stabilization rules and signaling of survey markers is presented. It is mainly based on information and data contained in one of the first Polish surveying instructions “Binding regulations in the process of measurements of governmental possessions and forests, including those under the care of the government” issued in 1843. On the basis of information available in the instruction, coordinates of 15 points of the triangulation network of the Staropolski Industrial Region (SOP) were determined. Analysis of the SOP system and transformation of coordinates to the contemporary national reference system showed that the locations of five points have not significantly changed for 190 years. Probably in case of two points „Bodzentyn-kościół” (Kielce district) and „Gmigów” (Szydłowiec district), the place of stabilization of the surveying marker is the one chosen in the past. These are examples of the oldest geodetic points established in Poland by Polish surveyors on the request of Polish authorities. Scientific and technical thought related to the establishment of the SOP triangulation network is a part of the Polish scientific and technical heritage, and the oldest geodetic points are its material evidence.