Regionalne zróżnicowanie bilansu glebowej materii organicznej w województwie podkarpackim

Określono zmiany regionalnego zróżnicowania bilansu glebowej materii organicznej (MOG) na tle warunków siedliskowych i organizacyjno-ekonomicznych w województwie podkarpackim na przestrzeni lat 2002–2012. Podstawę analizy stanowiły dane Urzędu Statystycznego w Rzeszowie oraz informacje ze starostw powiatowych województwa podkarpackiego. Bilans materii organicznej gleby obliczono, wykorzystując współczynniki jej degradacji i reprodukcji. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, obliczając współczynniki trendu i zmienności oraz przeprowadzając analizę skupień Warda. Ogólny bilans glebowej materii organicznej w województwie podkarpackim w latach 2002–2012 był ujemny i wynosił średnio –0,19 t•ha^-1, co powodowało konieczność przyorania słomy w ilości średnio 0,90 t s.m.•ha^-1. Zmniejszenie obsady zwierząt z 0,44 DJP•ha^-1 w 2002 r. do 0,26 DJP•ha^-1 w 2012 r., dodatkowo ograniczyło dopływ do gleby materii organicznej z obornika. Spośród wydzielonych skupień najniższy stopień degradacji glebowej materii organicznej (–0,17 t•ha^-1) oraz największą produkcję obornika – ponad 1,27 t s.m.•ha^-1 – stwierdzono w powiatach położonych w środkowo-zachodniej części Podkarpacia. Powiaty należące do tego skupienia charakteryzują się największą w województwie obsadą zwierząt 0,51 DJP•ha^-1i najniższą intensywnością organizacji produkcji roślinnej, wskutek ekstensywnej uprawy zbóż, zajmujących ponad 80% w strukturze zasiewów. Zdecydowanie ujemne wartości bilansu MOG (–0,45 t•ha^-1) odnotowano w powiatach zlokalizowanych w środkowo-wschodniej części Podkarpacia. Duża intensywność organizacji produkcji roślinnej, głównie w powiatach łańcuckim, jarosławskim i przemyskim, z dominacją w strukturze zasiewów pszenicy ozimej, kukurydzy na ziarno oraz rzepaku ozimego, sprzyjała mineralizacji substancji organicznej i występowaniu ujemnego bilansu, dla zrównoważenia którego niezbędne było coroczne nawożenie słomą w ilości ponad 2,14 t•ha^-1.

The aim of this study was to estimate changes in the regional differentiation of soil organic matter balance against a background of environmental, organizational and economic conditions in Podkarpackie Province. The analysis covered the years 2002–2012 and was based on data from Statistical Office in Rzeszów and from district authorities of Podkarpackie Province. The balance of soil organic matter was calculated using degradation and reproduction coefficients. The obtained results were subjected to statistical analysis, calculating trend and variability coefficients and using Ward’s cluster analysis. Total balance of soil organic matter in Podkarpackie Province in the years 2002–2012 was negative and amounted –0.19 t•ha^-1 on average, which resulted in the necessity of ploughing straw in the average amount of 0.90 t DM•ha^-1. Reducing livestock density from 0.44 in 2002 to 0.26 LU•ha^-1 in 2012 additionally limited the supply of organic matter from farmyard manure to soil. From among the distinguished clusters, the lowest degree of degradation of soil organic matter (–0.17 t•ha^-1) and the highest manure production of over 1.27 t DM•ha^-1 was found in districts located in the central-western part of Podkarpacie. Localities belonging to this cluster were characterised by the highest animal stock of 0.51 LU•ha^-1 and by the lowest intensity of organization of crop production as a result of extensive cultivation of cereals that covered more than 80% in the crop structure. Definitely negative values of soil organic matter balance (–0.45 t•ha^-1) were recorded in districts located in the central-eastern part of Podkarpacie. High intensity of crop production organization, mainly in the Łańcut, Jarosław and Przemyśl districts, with predominance of winter wheat, maize for grain and winter oilseed rape in their structure of cropland, favoured mineralization of organic substance and the occurrence of negative balance, which requires annual fertilisation with straw in the amount of more than 2.14 t•ha^-1 to achieve the balance.