Produkcja rolnicza a jakość wód na obszarach polderowych Żuław Elbląskich

W pracy przedstawiono wyniki badań wybranych parametrów jakościowych próbek wód gruntowych i powierzchniowych, pobieranych w latach 2011–2012 w pięciu towarowych, rodzinnych gospodarstwach rolnych, położonych na terenie Żuław Elbląskich. Ryzyko potencjalnego zanieczyszczenia wody reaktywnymi formami azotu oraz fosforem i potasem w gospodarstwach oceniano na tle ich wyników ekonomiczno-produkcyjnych, w tym efektywności wykorzystania makroskładników pokarmowych w towarowej produkcji rolniczej, oszacowanej metodą bilansu „u bramy gospodarstwa”. Przeciętny nadmiar azotu w gospodarstwach wynosił od 109 do 190 kg N·ha^-1 , fosforu od 2 do 38 kg P·ha^-1 potasu od 3 do 103 kg K·ha^-1. Stwierdzono, że większość analizowanych próbek wód gruntowych, pobieranych z terenu użytków rolnych analizowanych gospodarstw, zawierała nadmierne stężenie amonowej formy azotu, które często przekraczało 2,33 mg·dm ^-3 N-NH₄. Stężenie potasu było również duże i w większości badanych próbek wód gruntowych wielokrotnie przekraczało wartość 20 mg K·dm^-3. Obserwowane stężenia fosforanów w zasadzie nie przekraczały wartości 1,63 mg P-PO⁴·dm^-3. Natomiast w analizowanych próbkach wód gruntowych nie stwierdzono nadmiernego stężenia azotanów oraz widocznych przekroczeń wartości granicznych pH. Wiele zastrzeżeń budzi również jakość wód powierzchniowych, które pobierano wyłącznie ze śródpolnych rowów melioracyjnych. Okresowe pogorszenie ich jakości było determinowane nie tylko nadmiernym stężeniem azotu amonowego, ale również stosunkowo dużym stężeniem fosforanów, często przekraczającym 1,00 mg P-PO₄ dm^-3.

This paper presents results of analyses of selected surface and ground water parameters made in 2011–2012 in several market family farms located in Żuławy Elbląskie. Potential risk of water pollution by reactive forms of nitrogen, phosphorus and potassium was estimated on the background of economical-productive factors including the efficiency of macronutrient utilization in market production with the use of method called “at the farm’s gate budget”. Average nutrient surplus in farms was 109–190 kg N·ha^-1, 2–38 kg P·ha^-1 and 3–103 kg K·ha^-1. The majority of ground water samples contained excessive amounts of ammonium nitrogen often exceeding 2.33 mg·dm^-3 N-NH₄. Similarly high were concentrations of potassium that exceeded 20 mg K·dm^-3 in most of ground water samples. Measured phosphate concentrations did not exceed 1.63 mg·dm^-3 P-PO₄. No excess of nitrates or extreme pH values were recorded in analysed ground waters. The quality of surface waters sampled exclusively from mid-field drainage ditches raises some objections. Periodical worsening of surface water quality was caused by high concentrations of ammonium nitrogen and phosphates which often exceeded 1.00 mg P-PO₄dm^-3.