Маркеры этнічнай ідэнтычнасці жыхароў Віленшчыны (па матэрыялах палявых этнаграфічных экспедыцый пачатку ХХІ ст.)

The article presents an analysis of ways to articulate one's and another's ethnic identity of the inhabitants of Vilnius region on the basis of linguistic, territorial and religious markers of distinctiveness. The research is based on the ethnographic fieldwork materials collected in 2007-2011. Language is the most significant marker of ethnic identity in the Belarusian-Lithuanian borderland, where it is difficult to find other contrasting cultural differences between Lithuanians, Poles and Belarusians. For example, in Vilnius region Lithuanians are most often identified by local Slavic-speaking residents on the basis of this feature. However, in the case of people who speak a regional variant of the Belarusian language in Vilnius region, we are dealing with an ethnic anomaly or liminal category – often referred to as locals (“people from here”). Residents who consider themselves Poles call their language simple (prostaya mova). For them, it is no longer a direct marker of ethnicity. In this case, other determinants become markers of identity. First of all, it is the territory of origin and religion that situationally signal the ethnic boundaries between Lithuanians, Poles and Belarusians of Vilnius region.

W artykule przedstawiona jest analiza sposobów na artykułowanie swojej i cudzej tożsamości etnicznej mieszkańców Wileńszczyzny na podstawie językowych, terytorialnych i religijnych wyznaczników odrębności. Badanie opiera się na etnograficznych materiałach terenowych zebranych na początku XXI wieku. Język jest najważniejszym markerem tożsamości etnicznej na pograniczu białorusko-litewskim, gdzie ciężko jest odnaleźć inne kontrastujące odrębności kulturowe między Litwinami, Polakami i Białorusinami. Na przykład Litwini są najczęściej identyfikowani przez lokalnych mieszkańców słowiańskojęzycznych na podstawie akurat tej cechy. Natomiast w przypadku osób posługujących się regionalną odmianą języka białoruskiego na Wileńszczyźnie mamy do czynienia z anomalią etniczną lub kategorią liminalną, często określaną jako tutejsi. Mieszkańcy, którzy uważają się za Polaków, nazywają swój język prostym. Dla nich nie jest on już bezpośrednim wyznacznikiem przynależności etnicznej. W tym przypadku inne wyznaczniki stają się markerami tożsamości. Przede wszystkim jest to terytorium pochodzenia i religia, które sytuacyjnie sygnalizują etniczne granice między Litwinami, Polakami i Białorusinami Wileńszczyzny.

У артыкуле разглядаецца, як жыхары Віленшчыны артыкулююць сваю і чужую этнічную ідэнтычнасць, выкарыстоўваючы моўныя, тэрытарыяльныя і рэлігійныя маркеры адметнасці. Даследаванне выканана на падставе палявых этнаграфічных матэрыялаў, сабраных у пачатку ХХІ ст. Мова з’яўляецца найважнейшым маркерам этнічнай ідэнтычнасці на беларуска-літоўскім памежжы, дзе мы не знаходзім іншых кантрасных культурных адрозненняў паміж літоўцамі, палякамі і беларусамі. Напрыклад, літоўцы часцей за ўсё ідэнтыфікуюцца мясцовымі славянамоўнымі жыхарамі паводле гэтай прыкметы. Аднак у выпадку з носьбітамі рэгіянальнага варыянта беларускай мовы на Віленшчыне мы сутыкаемся з этнічнай анамаліяй або лімінальнай катэгорыяй, якая нярэдка вызначаецца як тутэйшыя. Сваю мову мясцовыя жыхары, якія лічаць сябе палякамі, называюць простай і для іх яна ўжо не з’яўляецца прамым індыкатарам этнічнай прыналежнасці. У гэтым выпадку маркіруючае значэнне набываюць іншыя прыкметы ідэнтычнасці – найперш тэрыторыя паходжання і рэлігія, якія сітуацыйна сігналізуюць пра этнічныя межы паміж літоўцамі, палякамі і беларусамі Віленшчыны.