Male spoločenstvá v postkomunistickej východnej Európe

Kraje Europy Wschodniej w czasie transformacji ustrojowych lat dziewięćdziesiątych przeżyły wiele przemian. Dziesiątki lat izolacji za „Żelazną Kurtyną” miały istotny wpływ na życie społeczne. System totalitarny, ograniczając prawa jednostki i izolując społeczeństwo od wpływów z zewnątrz, przyczynił się mimowolnie do ograniczenia wpływu tendencji i procesów społecznych obecnych w społeczeństwach demokratycznych i liberalnych. Chociaż przejście od systemu totalitarnego do demokratycznego w płaszczyźnie politycznej dokonało się bardzo szybko, to w świadomości społecznej proces ten będzie trwał dziesiątki lat. Transformacja ustrojowa i związane z nią przemiany społeczne stanowią podstawę do ujawnienia sekularyzacji spontanicznej i pluralizmu społeczno-kulturowego. Stosując teorię przemian P. L. Bergera można przyjąć, że na Słowacji, podobnie jak w społeczeństwach wysoko rozwiniętych, pod wpływem sekularyzacji spontanicznej i pluralizmu społeczno-kulturowego dokonuje się proces przejścia od „świata oceny” do „świata wyboru”. Można go określić jako proces subiektywizacji i niewierności w stosunku do świata tradycyjnego. Świat oceny i świat wyboru rzutuje na dwa typy społeczeństw, mianowicie na społeczeństwo oceny i społeczeństwo wyboru. Pierwsze z nich charakteryzuje się sytuacją, w której występuje brak alternatyw, opcji i wyborów. Jednostka ludzka w tym typie społeczeństwa znajduje się poniekąd w pewnym determinizmie. Społeczeństwo wyboru stwarza sytuację, w której występuje wielość alternatyw, opcji i wyborów, a nawet „sytuację, w której wybór staje się imperatywem”. Społeczeństwo oceny można inaczej określić jako społeczeństwo tradycyjne, zaś społeczeństwo wyboru – jako społeczeństwo nowoczesne. Można zapytać, czy ruch od społeczeństwa oceny do społeczeństwa wyboru jest nieodwracalny. Z pewnością w ludzkiej kulturze był w jakimś stopniu nieuchronny, ponieważ został wyznaczony przez osiągnięcia techniki i przeobrażenia w mentalności ludzi. Podjęcie tematu permanentnej formacji w Ruchu „Rzeki Życia” związane jest z przedstawieniem aktywności wspólnoty religijnej działającej w okresie totalitarnym i rozwijającym się w dobie demokratycznej Słowacji. Autor pracy ma osobiste doświadczenie zaangażowania w powyższy ruch. Poznawczym uzasadnieniem jest przedstawienie Ruchu „Rzeka Życia”, szczególnie jego metod formacyjnych o charakterze permanentnym, oraz upowszechnienie jego działalności, a także wskazanie na konkretne formy realizacji dzieła apostolatu chrześcijańskiego we wspólnotach wierzących, animowanie laikatu oraz dowartościowanie tej formy pastoralnej aktywności w Kościele na Słowacji. Mała grupa była zawsze obecna w historii Kościoła, ale po Soborze Watykańskim II objawiła się z nową intensywnością – jako odpowiedź na potrzeby człowieka, który poszukuje Boga. Dobrze zrozumiał to i wcielił w życie ks. prof. Blachnicki, założyciel Ruchu „Światło-Życie”. Na Słowacji starał się tę ideę realizować o. Michal Zamkowski. Jego mała grupa stworzyła fundament dla późniejszego ruchu misyjnego „Rzeka Życia”. Użyte w artykule terminy wymagają krótkiego wyjaśnienia. Permanentna formacja oznacza formację, która przebiega nieustannie od chwili zostania członkiem grupy – wspólnoty. Małą grupę tworzy od 8 do 15 osób wierzących, którzy regularnie się spotykają w ramach wspólnoty. „Rzeka Życia” jest zrzeszeniem chrześcijańskim i w myśl nauczania współczesnego Kościoła określana jest jako wspólnota czy nawet ruch religijny. W niniejszym artykule jest przedstawiona działalność „Rzeki Życia” na terenie obecnej Słowacji w latach 1983-2003.