Prawne aspekty podejmowania decyzji przez członków rodziny w zastępstwie za osobę, u której doszło do osłabienia umysłowego wywołanego wiekiem lub chorobą – zagadnienia wybrane

Wprowadzenie. Przedmiotem rozważań w opracowaniu są prawne aspekty podejmowania decyzji przez członków rodziny w zastępstwie za osobę, u której doszło do osłabienia umysłowego wywołanego wiekiem lub chorobą. W orzecznictwie okoliczność osłabienia umysłowego uznaje się za niewystarczającą do ubezwłasnowolnienia, przy czym jednocześnie osoba ta na gruncie prawa cywilnego może zostać uznana za osobę nieposiadającą wystarczającej świadomości do podjęcia samodzielnie decyzji prawnie wiążących. Cel. Celem rozważań w niniejszym opracowaniu jest wskazanie na niejednolitość przepisów prawnych oraz trudności interpretacyjne w obszarze zagadnień poruszonych w treści. Tezą badawczą niniejszego opracowania jest kwestia, czy instrumenty prawne dotyczące poruszonych zagadnień obowiązujące w polskim systemie pozwalają na pogodzenie prawa do decydowania o swoim życiu osobistym z prawami członków rodziny w zakresie podejmowania przez nich decyzji substytucyjnych w zastępstwie za innego członka rodziny. Materiały i metody. Zastosowano metody teoretyczno-prawną oraz dogmatyczno-prawną, oparte na analizie treści merytorycznych i poglądów przedstawicieli doktryny prawa oraz na szerokiej analizie dorobku judykatury. Dokonano problemowej analizy zagadnienia będącego przedmiotem opracowania. Wyniki i wnioski. W polskim systemie instrumenty prawne w przypadku osób, u których dochodzi do osłabienia umysłowego wywołanego wiekiem lub chorobą, nie pozwalają w dostatecznym stopniu na pogodzenie prawa do decydowania o swoim życiu osobistym z prawami członków rodziny w zakresie podejmowania przez nich decyzji substytucyjnych w zastępstwie za członka rodziny. Obowiązujące regulacje prawne są niespójne, a ocena braku świadomości i utraty zdolności do skutecznego podejmowania decyzji nie ma wystarczających ram prawnych i legalnie obowiązujących definicji. Uzasadnione jest wobec tego oczekiwanie wprowadzenia do systemu prawnego pełnomocnictwa opiekuńczego (prewencyjnego) według zasad proponowanych w przedkładanych wielokrotnie projektach regulacji prawnych.

Introduction. The subject of considerations in this study are the legal aspects of decision-making by family members as a proxy for a person who has mental impairment caused by age or illness. In case law, the fact of mental weakness is considered insufficient to constitute incapacitation. Aim. The research thesis of this study is the question of whether the legal instruments applicable in the Polish legal system regarding the issues raised allow for reconciling the right to decide about one’s personal life with the rights of family members to make proxy decisions on behalf of another family member. Materials and methods. Theoretical-legal and dogmatic-legal methods were used, based on the analysis of substantive content, views of representatives of legal doctrine and a broad analysis of the achievements of the judiciary. A problem-based analysis of the issue being the subject of the study indicated above was made. Results and conclusion. Legal instruments in the case of persons with mental impairment caused by age or illness do not sufficiently allow for reconciling the right to decide about one’s personal life with the rights of family members to make proxy decisions on behalf of a family member. The applicable legal regulations are inconsistent, and the assessment of the lack of awareness and loss of ability to make effective decisions does not have a sufficient legal framework or legally binding definitions. Therefore, it is reasonable to expect the introduction of a guardianship (preventive) power of attorney into the legal system.