Celem niniejszego opracowania jest podkreślenie istnienia elementów precedensu w polskiej praktyce orzeczniczej, a tym samym w porządku prawa stanowionego w Polsce, a w szczególności próba odpowiedzi na pytanie, czy w miarę postępującej informatyzacji precedens znany z porządku prawnego common law lub inna jego forma zostały niejako zaimplementowane do kultury prawa stanowionego i mogą zostać pod pewnymi warunkami uznane za niezbędne lub przydatne do prawidłowego funkcjonowania porządku prawnego. Analizie poddano przede wszystkim stanowiska wyrażane w publikacjach polskich prawników w latach 2001–2020, podejmując próbę stworzenia komparatystyczno-analitycznego kompendium odzwierciedlającego w wysokim stopniu kształtowanie się jednolitego stanowiska polskich jurystów w analizowanym temacie. Precedens w porządku prawa stanowionego teoretycznie nie powinien istnieć. Jest elementem systemu anglosaskiego (common law), który w systemie kontynentalnym nie posiada ugruntowanej tradycji, nigdy nie był i nie stał się zwyczajem. Regułą w systemie prawa stanowionego jest wręcz to, że każde rozstrzygnięcie orzecznicze powinno być od siebie inne, powinno być wydawane indywidualnie do konkretnego stanu faktycznego, którego nawet nieznaczna modyfikacja spowoduje równoczesną modyfikację orzeczenia. Od wielu lat sądy stosują jednak instytucję „utrwalonej linii orzeczniczej” – niewiążącej w odniesieniu do serii wyroków sądów powszechnych lub wiążącej w przypadku wyroków Sądu Najwyższego. Na to, że orzecznictwo w Polsce od lat odgrywa coraz ważniejszą rolę podczas rozstrzygania nowych sporów, zwracają uwagę już niemal wszyscy prawnicy. Profesorowie prawa mówią o braku jakiejkolwiek systematyki w stosowaniu „utrwalonej linii orzeczniczej” przez sądy, w tym Sąd Najwyższy, albo wręcz doszukują się w niej tzw. precedensu niewłaściwego – formy niemal patologicznej. Z upływem lat nie pojawiają się istotne rozwiązania, a często następuje jeszcze większy chaos. Przenikanie się interpretacji z tworzeniem prawa z czasem może doprowadzić w Polsce do poważnego wzrostu znaczenia władzy sądowniczej, która może nie otrzyma prerogatyw stricte prawotwórczych, ale jako władza niezależna, biegła w prawie i doktrynie prawnej, a przede wszystkim niezwiązana w swoich ocenach aktualną sytuacją polityczną ani gospodarczą, będzie nie tylko stać na straży przestrzegania prawa, lecz także czynnie uczestniczyć w jego tworzeniu, wykorzystując prawo precedensu, które następnie znajdować będzie odzwierciedlenie w prawie stanowionym. Ważne jednak, aby w tym czasie polska władza sądownicza pozostała możliwie wolna od wciąż aktualnych problemów: widocznych coraz mocniej dążeń politycznych do podległości władzy sądowniczej wobec władzy wykonawczej, zbytniego obciążenia sędziów i pracowników sądów oraz rozbieżności w orzeczeniach, nad czym pieczę sprawować powinien niezawisły Sąd Najwyższy.
Theoretically, precedence in the order of statutory law should not exist. It is an element of the Anglo-Saxon (common law) system, which in the continental system does not have an established tradition, has never been and never has become a custom. It is even a rule in the statutory law system that each judgment should be different from each other, it should be issued individually to a specific factual state, even a slight modification of which will result in a simultaneous modification of the judgment. And yet, for many years the courts have used the institution of established “line of jurisprudence” – not binding, if we are talking about a series of judgments of common courts, or binding – if we are talking about judgments of the Supreme Court. Almost all lawyers have been paying attention to the fact that the jurisprudence in Poland has been playing an increasingly important role in the resolution of new disputes for many years. Professors of law have been talking for years about the lack of any systematics in the application of the “established line of jurisprudence” by courts, including the Supreme Court, or even look for the so-called “Wrong precedent” – an almost pathological form. The passage of years – six and twelve years have passed since the publications indicated above – do not bring solutions, but often even greater chaos. The interpenetration of interpretations with law-making over time may lead to a serious increase in the importance of the judiciary in Poland, which may not receive strictly law-making prerogatives, but as an independent authority, expert in law and legal doctrine, but above all not related to the current political situation in its assessments. nor economic, it will not only uphold the law, but also actively participate in its creation using the law of precedent, which will then be reflected in the statutory law. It is important, however, that at that time the Polish judiciary should be as free as possible from its still-current problems: increasingly visible political aspirations for subordination of the judiciary to the executive, excessive burden on judges and court employees, and discrepancies in judgments, which should be supervised by an independent Supreme Court.
