Hobbes and Religious Freedom

This paper seeks to examine Hobbes’s credentials as a defender of religious freedom along three dimensions. The first section analyzes what might be called Hobbes’s core position on freedom of conscience and worship; it is shown how, by means of a characteristically reductionist strategy, he seeks to persuade the reader that the absolute state allows room for freedom of conscience and worship in all ways that they have reason to care about. The second section turns to Hobbes’s praise of Independency and addresses the issue whether it is consistent with his core position; it is argued that though it supplements this position it does not represent a fundamental departure from it. The final section takes up the perennially fascinating issue of the relationship between Locke’s mature defence of religious toleration and the teachings of his great precursor in the social contract tradition. Without seeking to minimize the differences I argue that Locke is able to adapt Hobbesian themes to his own distinctive purposes.

Artykuł omawia trzy aspekty Hobbesowskiej obrony wolności religijnej. Część pierwsza zawiera analizę głównego stanowiska Hobbesa na temat wolności sumienia i praktyk religijnych. Autor pokazuje w niej, w jaki sposób Hobbes, za pomocą charakterystycznej dla niego strategii redukcjonistycznej, stara się przekonać swoich czytelników, że w państwie absolutnym jest nadal miejsce na wolność sumienia i praktyk religijnych – pod każdym względem, który powinien mieć dla nich znaczenie. W części drugiej autor przechodzi do Hobbesowskiej pochwały niezależności i podejmuje zagadnienie, czy jest ona zgodna z jego głównym stanowiskiem. Jak argumentuje, uzupełnia ona to stanowisko i w zasadzie od niego nie odbiega. Ostatnia część dotyczy wciąż fascynującej kwestii relacji między dojrzałą Locke’owską obroną tolerancji religijnej a poglądami jego wielkiego prekursora w ramach tradycji umowy społecznej. Nie próbując pomniejszać różnic między Lockiem a Hobbesem, autor argumentuje, że Locke potrafi zaadoptować wątki Hobbesowskie dla swoich własnych oryginalnych celów.