Kompasy, mapy i stare bukłaki: kilka uwag o metaforze w narracji naukowej

Artykuł jest zaproszeniem do ponownego namysłu nad nienową i niekoniecznie oryginalną kwestią — rolą metafory w pisarstwie naukowym. Bezpośrednim pretekstem jest metafora kompasu, mapy i treningu, a w innym planie „starych bukłaków, do których wlewa się młode wino”. Figur tych używa Sebastian Gałecki jako swoistego zwieńczenia swojej rozprawy Etyka chrześcijańska dla postchrześcijańskiej epoki, konfrontującej koncepcje: etyki sprawności charakteru (cnoty) (Alasdair MacIntyre), sumienia (John Henry Newman) i nowej teorii prawa naturalnego (John Finnis). Pozostawiając na uboczu istotę treści rozprawy, próbuję rozpoznać kilka kwestii i zagrożeń związanych ze stosowaniem przez autorów metafor. Uchodzą one, w nomenklaturze Umberto Eco, za „gorące” i metodologicznie podejrzane elementy tak samej refleksji, jak i sposobu pisania w nauce. Mimo wątpliwości i zastrzeżeń wobec metafory jako figury „nienaukowej”, chciałbym bronić prawa do jej poprawnego używania w filozofii, szczególnie – etyce. Za przykład takiego właśnie użycia uważam ich zastosowanie w książce Sebastiana Gałeckiego.

The article is an invitation to rethink a new and not necessarily original question — the role of metaphor in scientific writing. The immediate pretext is the metaphor of the compass, map, and training, and, in another plan, “old wineskins into which new wine is poured.” These figures are used by Sebastian Gałecki as the culmination of his dissertation Etyka chrześcijańska dla postchrześcijańskiej epoki [Christian Ethics for the Post-Christian Age], confronting the three concepts: ethics of character efficiency (virtue) (Alasdair MacIntyre), conscience (John Henry Newman), and the new theory of natural law (John Finnis). Leaving aside the essence of the content of the dissertation, I try to identify several issues and threats related to the use of metaphors by the authors. In the Umberto Eco terminology, they are regarded as “hot” and methodologically problematic elements of reflection and the way of writing in science. Despite the doubts and reservations about the metaphor as an “unscientific” figure, I would like to defend the right to its correct use in philosophy, especially in ethics. As an example of such use, I consider their use in Sebatian Gałecki’s book.