W poszukiwaniu samowiedzy. Oblicza wartości w mitach jako kodach kultury na przykładzie Syzyfa, Odysa i Edypa

W prezentowanych rozważaniach przedstawiam mity jako dotąd jednostronnie odczytywane metafory podróży ludzkiej racjonalności w poszukiwaniu władzy i wiedzy (Edyp), maksymalizacji zysku (Syzyf), autonomii (Odys). Zaprezentowane reinterpretacje ukazują „inną” stronę wartości, którym już nadaliśmy znaczenie. Ulisses swoją mądrość zawdzięcza napotkanym kobietom. Kara Syzyfa – wtaczanie głazu na górę – to esencja wyalienowanego życia. Heros Edyp przegrał z fatum, ale u kresu życia uosabiał mądrość i spełnienie. A współczesny człowiek, „antropoceńczyk”? Zatraca się w panowaniu nad Ziemią i na Ziemi. Jego rozwój i wzrost nie jest rozkwitem. Władza i wiedza nie zapewniają wolności. Autonomia i samowiedza nowoczesności grożą samozagładą. Zagrożenie kryzysem klimatycznym odsłania Janusowe oblicze współczesnych wartości.

In den präsentierten Überlegungen stelle ich Mythen als – bisher einseitig gelesene – Metaphern der Reise der menschlichen Rationalität auf der Suche nach Macht und Wissen (Ödipus), Gewinnmaximierung (Sisyphos), Autonomie (Odysseus) vor. Die vorgestellten Neuinterpretationen zeigen die "andere" Seite der Werte, denen wir bereits Bedeutung gegeben haben. Odysseus verdankt seine Weisheit den Frauen, denen er begegnet. Die Bestrafung des Sisyphos, der einen Felsbrocken den Berg hinauf zu rollen hatte, ist die Essenz des entfremdeten Lebens. Der Held Ödipus verlor gegen das Schicksal, aber am Ende seines Lebens verkörperte er Weisheit und Erfüllung. Und der moderne Mensch – der Mensch des Anthropozäns? Er verliert sich in der Herrschaft über die Erde und auf der Erde. Seine Entwicklung und sein Wachstum bringen keinen Aufschwung. Macht und Wissen garantieren keine Freiheit. Die Autonomie und Selbsterkenntnis der Moderne drohen mit Selbstzerstörung. Die Bedrohung durch die Klimakrise offenbart das Janusgesicht zeitgenössischer Werte.

The article presents myths as one-sided metaphors of the journey of human rationality in search of power and knowledge (Oedipus), profit maximization (Sisyphus), autonomy (Odysseus). The presented reinterpretations show the “other” side of the values to which we have already given meaning. Ulysses owes his wisdom to the women he meets. Sisyphus' punishment of rolling a boulder up a mountain is the essence of alienated life. The hero Oedipus lost to fate, but at the end of his life he personified wisdom and fulfillment. And the modern human-“Anthropoceneman”? He loses himself in dominion on and over the Earth. His development and growth do not lead to flourishment. Power and knowledge do not guarantee freedom. The autonomy and self-knowledge of modernity threaten the human with self-destruct. The threat of the climate crisis reveals the Janus face of contemporary values.