Teatr pamięci wystawiony na próbę? „Całkiem zwyczajny Żyd” w świetle teorii Y. Michala Bodemanna

Według Y. Michala Bodemanna współczesna polityka pamięci w Niemczech oraz stosunki niemiecko-żydowskie są podporządkowane tzw. teatrowi pamięci. Filmem, który wydaje się temu przeciwstawiać, jest Całkiem zwyczajny Żyd (Ein ganz gewöhnlicher Jude, reż. Oliver Hirschbiegel, 2005). Jego scenariusz opiera się na krytycznym wobec niemieckiej polityki pamięci monodramie Charlesa Lewinsky’ego o tym samym tytule. Warto zastanowić się, czy dzieło to stanowi krytykę niemieckiej polityki pamięci (wyrażoną w monologu wygłaszanym przez bohatera) jedynie na poziomie deklaratywnym, czy może także faktycznym, to znaczy w obrębie formy filmowej. Ramę teoretyczną artykułu tworzą odniesienia do studiów nad pamięcią – w szczególności do publikacji Bodemanna, ale także do badań Marianne Hirsch nad postpamięcią. Kluczowy element stanowi tu analiza kontekstowa filmu ze względu na liczne odwołania do niemieckich debat o przeszłości. Refleksja nad wybranymi aspektami formy filmowej pozwala zrozumieć rolę filmowych środków wyrazu w procesie (de)konstruowania żydowskości i „teatru pamięci”.

According to Y. Michal Bodemann, contemporary memory politics in Germany and German-Jewish relations are subordinated to the so-called theatre of memory. A film that seems to oppose this is Just an Ordinary Jew (Ein ganz gewöhnlicher Jude, dir. Olivier Hirschbiegel, 2005), which is based on a monodrama by Charles Lewinsky that is critical of German politics of memory. It is worth considering whether this work criticizes the politics of memory in Germany only on a declarative level (through the monologue delivered by the protagonist) or also through the film form. The theoretical framework of this article is provided by references to theories in the field of memory studies, in particular to Bodemann’s publications. A contextual analysis of the film is crucial due to the numerous references to German debates about the past. An analysis of selected aspects of the film form describes the role of filmic means of expression in the process of (de)constructing Jewishness and the theatre of memory.