Wolność słowa jako narzędzie walki

Formułowane w ostatnim czasie przez postępowych Amerykanów zarzuty wobec cynicznej, konserwatywnej „weaponizacji” wolności słowa trafnie zwracają uwagę na tkwiący w niej aspekt hipokryzji. Przesłankę tych oskarżeń często stanowi jednak wolność słowa rozumiana „absolutystycznie” jako bezwzględne dobro. W istocie należy ją zawsze rozumieć jako coś, co prowadzi do innego celu: mającego wymiar obiektywny, subiektywny bądź intersubiektywny. Najczęstszą funkcją wolności słowa jest tworzenie warunków dla epistemologicznego poszukiwania prawdy. Zwracali na to uwagę liberałowie, tacy jak John Stuart Mill, oraz marksiści, tacy jak Herbert Marcuse – twierdzący, że realizację tego celu utrudnia „represywna tolerancja” dla szkodliwych lub błędnych idei. Wolności słowa można bronić również ze względu na wpisaną w nią możliwość wyrażania indywidualnych opinii i uczuć, bez której nie ma mowy o jednostkowej autonomii. Trzecia funkcja wolności słowa ma charakter performatywny: język może służyć do działania w świecie. Współcześnie najczęściej mówi się w tym kontekście o ograniczaniu „mowy nienawiści” jako aktu przemocy symbolicznej, jednak konsekwencje tak rozumianej wolności słowa mogą być również pozytywne. Czwarty telos wolności wypowiedzi – semantyczny raczej niż epistemologiczny, ekspresywny czy performatywny – to tworzenie nowych znaczeń kulturowych bądź krytyka konwencjonalnych. Ponieważ wolność słowa może służyć jednej lub większej liczbie z tych funkcji, warto jej bronić również w niedoskonałym społeczeństwie, niezależnie od tego (przy całym szacunku dla Marcusego), że nie ma ona wartości bezwzględnej.

Recent condemnation by progressive Americans of the conservative “weaponization” of free speech for cynical purposes, while accurate in its accusation of hypocrisy, often assumes a problematic “absolutist” notion of free speech as an inherent good. Instead, it should always be understood as functional in the service of another purpose, whether objective, subjective or intersubjective. Most frequently, it enables the epistemological search for the truth, a function stressed by liberals like J.S. Mill and Marxists like Herbert Marcuse (who argued that this search was hampered by “repressive tolerance” for wrong or evil ideas). It can also be defended for allowing the expression of individual opinions and feelings, which is the inherent mark of personal autonomy. Its third function is performative, the ability of language to make something happen in the world. The most heated current controversy reflecting this function concerns the limiting of offensive “hate speech” for committing symbolic violence, but it can have benign intersubjective effects as well. A fourth purpose of unconstrained speech, more semantic than epistemological, expressive or performative, is the generation of new cultural meanings or the critique of conventional ones. Because it can serve all or any of these functions, it is worth protecting even in an imperfect society, pace Marcuse, despite its lacking an absolute justification in itself.