Eingrenzung durch Sprache und Identität bei Michael Zeller in "Die Reise nach Samosch" und bei Stephan Wackwitz in "Ein unsichtbares Land"

Michael Zeller und Stephan Wackwitz gehören zu der Enkelgeneration, die sich auf der Spurensuche nach der eigenen Familiengeschichte befindet. In "Die Reise nach Samosch" von Michael Zeller versucht der junge Schriftsteller Sebastian, die Familiengeschichte für seine aus Oppeln (Opole) stammende Großmutter zu rekonstruieren. Diese erlebte während der Kriegs- und Nachkriegszeit traumatisierende Geschichten. Ihr Enkel Sebastian erfährt während der Aufarbeitung der Familiengeschichte, dass sein leiblicher Großvater nicht Deutscher, sondern Pole war. Stephan Wackwitz befasst sich dagegen in "Ein unsichtbares Land" mit dem Tagebuch seines Großvaters, der als begeisterter Nationalist im Ersten Weltkrieg kämpfte und in Regionen wirkte, die früher Deutschland angehörten (Deutsch-Südwest Afrika, Oberschlesien). Der Vater erlebte den Zweiten Weltkrieg in amerikanischer Gefangenschaft. Der Autor versucht, die Motivation des Großvaters sowie des Vaters für ihre Lebenseinstellungen zu untersuchen. In dem Beitrag werden die Erzählstrategien beider Autoren verfolgt, die sie zur Pflege der Erinnerungskultur nutzen. Dieser Ansatz zielt darauf ab, den Nachweis zu erbringen, inwieweit Raumkonstellationen als signifikante Erinnerungsträger in den Romanen von Zeller und Wackwitz zu betrachten sind. Die Familienromane der Enkelgeneration werden dabei als eine sinnvolle Plattform für die Aufarbeitung der oft dramatischen historischen Prozesse (Nationalsozialismus, Kommunismus) der 1930er- und 1940er-Jahre in Mitteleuropa betrachtet.

Michael Zeller and Stephan Wackwitz belong to the generation of grandchildren who search traces of their own family history. In the novel "Die Reise nach Samosch" by Michael Zeller a young writer Sebastian tries to reconstruct his family history for his grandmother, who comes from Opole (Oppeln in German). She experienced traumatizing stories during the war and after it. Her grandson, a young writer, finds out while working on the family chronicle that his biological grandfather was not a German but a Pole when working on the family chronicle. Stephan Wackwitz, in turn, deals with a diary of his grandfather who worked in southeast Africa and Upper Silesia – these lands belonged to Germany before. He fought in the First World War as an zealous nationalist. The author’s father spent the Second World War in the American captivity. The author tries to explore his grandfather’s and father’s motivation for their attitudes in their lives. I would like to examine and reveal the strategies used by both authors, as presented in the process of their ancestors’ coping with the culture of remembering. The aim of the paper is to provide evidence for the extent to which spatial constellations in the novels by Zeller and Wackwitz are to be viewed as significant memory carriers. I consider family novels of the generations of grandsons a meaningful platform for presenting very problematic historical processes (national socialism, communism) in 1930s and 1940s in central Europe.

Michael Zeller i Stephan Wackwitz należą do tzw. pokolenia wnuków, które szuka śladów historii własnej rodziny. W powieści Michaela Zellera "Die Reise nach Samosch" młody pisarz Sebastian próbuje zrekonstruować rodzinną historię jako wnuk babci pochodzącej z Opola (niem. Oppeln). W czasie wojny i zaraz po wojnie doświadczyła ona traumatycznych przeżyć. Jej wnuk, młody pisarz, dowiaduje się podczas pracy nad kroniką rodzinną, że jego dziadek nie był Niemcem, lecz Polakiem. Stephan Wackwitz z kolei bada pamiętnik swojego dziadka, który stacjonował w Afryce Południowo-Wschodniej i na Górnym Śląsku – należących wówczas do terytoriów niemieckich. Będąc entuzjastycznym nacjonalistą walczył w I wojnie światowej. Ojciec Stephana przeżył II wojnę światową w amerykańskiej niewoli. Pisarz próbuje zrozumieć postawy życiowe swojego dziadka i ojca oraz ich motywację. W artykule podjęto próbę prześledzenia strategii obydwu autorów, które wykorzystali oni do rozrachunku z kulturą pamięci własnych przodków. Potraktowano przy tym powieści rodzinne pisane przez pokolenie wnuków jako interesującą platformę do dyskusji nad często bardzo problematycznymi procesami historycznymi w Europie Środkowej (narodowy socjalizm, komunizm) lat 30. i 40. XX wieku.