Prawo do odliczenia VAT naliczonego oraz ograniczenie tego prawa – podsumowanie doświadczeń krajowych i międzynarodowych

Podatek od wartości dodanej (VAT1), w Polsce podatek od towarów i usług, w założeniu charakteryzuje się neutralnością dla podatników VAT czynnych i nie wpływa, a raczej nie powinien wpływać, na cenę dobra (towaru lub usługi) dla tych podatników. Podmiotem ponoszącym ekonomiczny ciężar tego podatku jest konsument ostateczny. Zasada neutralności podatku wynika zatem przede wszystkim z istniejącego prawa do odliczenia podatku naliczonego przy nabywaniu towarów i usług, a nie ze zwolnień podatkowych. Istnienie tej zasady wymusza jednak również określenie pewnych warunków, które muszą zostać spełnione, aby zachować prawo do odliczenia podatku. Pierwszym i podstawowym wymogiem w tym zakresie jest działanie w charakterze podatnika. Jest to podkreślane na szczeblu zarówno unijnym, jak i krajowym. Jednocześnie, z uwagi na konstrukcję VAT, podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia VAT w zakresie transakcji nieopodatkowanych lub transakcji zwolnionych z tego podatku. Ograniczenie prawa do odliczenia VAT naliczonego powinno stanowić wyjątek oraz być interpretowane zawężająco. Podatnik jest pozbawiony prawa do odliczenia VAT w przypadku zakupu towaru lub usługi niezwiązanych z prowadzoną przez niego działalnością opodatkowaną, zakupu od podmiotu niemającego statusu podatnika VAT czynnego lub też szczególnego rodzaju transakcji, takich jak zakup i użytkowanie samochodów osobowych, zakup usług gastronomicznych i noclegowych. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) interpretował w swoim orzecznictwie postanowienia dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej2 i jednoznacznie potwierdził, że prawo do odliczenia VAT naliczonego nie przysługuje podatnikowi w przypadku tzw. transakcji pozornej (pustej faktury), gdy dostawca towaru lub usługi jest podatnikiem tzw. nieistniejącym, lub w przypadku czynności pozornej. Jednakże działania organów skarbowych mogą mieć znamiona nadużycia (bezpodstawnego odebrania podatnikom prawa do odliczenia VAT naliczonego), które z reguły sprowadza się do przerzucenia ciężaru weryfikacji wszystkich kontrahentów w łańcuchu dostaw na każdego uczestnika w tym łańcuchu. Przykładem takich działań jest sytuacja, gdy w łańcuchu dostaw wystąpi podmiot niemający statusu podatnika VAT czynnego lub gdy któryś podmiot nie odprowadził VAT należnego (zostało popełnione przestępstwo skarbowe polegające na nieodprowadzeniu VAT), a organy podatkowe stoją na stanowisku, że w związku z tym wszystkie podmioty w łańcuchu dostaw nie mają prawa do odliczenia VAT naliczonego. Słuszne działania organów administracji skarbowej w sferze przeciwdziałania nadużyciom w rozliczaniu VAT nie powinny się sprowadzać do przerzucania ciężaru weryfikacji statusu danych podmiotów i zakresu ich działalności na wszystkich innych uczestników obrotu. Jest to niezgodne zarówno z dyrektywą 2006/112/WE, jak i utrwaloną linią orzeczniczą TSUE. Takie działania stanowią naruszenie fundamentu zasady neutralności VAT dla podatników.

Value added tax (VAT), in Poland a tax on goods and services, in its assumption is characterized by the neutrality of this tax for active VAT taxpayers and does not affect, or rather should not affect, the price of a good (good or service) for these taxpayers. The entity bearing the economic burden of this tax is the final consumer. Therefore, the principle of tax neutrality results primarily from the existing right to deduct input tax on the purchase of goods and services, and not from tax exemptions. However, the existence of this principle also forces the definition of certain conditions that must be met in order to retain the right to deduct tax. The first and basic condition in this regard is to act as a taxpayer. This is emphasized both at EU and national level. On the other hand, due to the structure of VAT, the taxpayer is not entitled to deduct VAT in respect of non-taxable transactions or transactions exempt from VAT. Restrictions on the right to deduct input VAT should constitute an exception and should be interpreted narrowly. Deprivation of the taxpayer’s right to deduct VAT occurs in the case of purchase of goods or services not related to the taxpayer’s taxable activity, purchase from an entity that does not have the status of an active VAT payer, or special types of transactions such as the purchase and use of passenger cars, catering and accommodation services. The jurisprudence of the CJEU, interpreting the provisions of the VAT Directive, clearly confirmed that the right to deduct input VAT is not available to the taxpayer in the case of the so-called a sham transaction (empty invoice), when the supplier of goods or services is a taxpayer of the so-called non-existent, or in the case of an apparent act. However, the actions of tax authorities may have signs of abuse (unjustified deprivation of taxpayers’ right to deduct input VAT), which usually boils down to shifting the burden of verification of all contractors in the supply chain to each participant in this chain. An example of such actions is a situation when an entity without the status of an active VAT payer appears in the supply chain or when this entity has failed to pay the VAT due (a tax offense has been committed in the field of non-payment of VAT), the tax authorities are of the opinion that all entities in the supply chain supplies are not entitled to deduct input VAT. Proper actions of tax administration authorities in the field of counteracting fraud in the field of VAT settlements should not transfer the burden of verifying the status of given entities and their scope of activity to all other participants of the turnover. This is inconsistent with both the VAT Directive and the established case law of the CJEU. Such actions constitute a violation of the foundation of the principle of VAT neutrality for taxpayers.