Pasja chorałowa ze zbioru kazań kanoników regularnych kongregacji laterańskiej w Kraśniku

Studia nad pasją chorałową w Polsce jako pierwszy podjął Włodzimierz Poźniak (1947 r.), a następnie kontynuował ks. Antoni Reginek. W ostatnich latach lista tego rodzaju kompozycji została poszerzona dzięki dalszym kwerendom i badaniom polskich średniowiecznych źródeł muzyczno-liturgicznych. Przedmiotem badań niniejszego artykułu stała się nieznana dotychczas kompozycja z rękopisu przechowywanego w Bibliotece Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Lublinie pod sygnaturą „Rkps 14” (PL-Ls 14; dawne sygnatury: 235; B 13; B 17), która wydaje się w tym momencie najstarszą kompozycją pochodzącą z polskiego źródła (1411 r.) – najprawdopodobniej z małopolski, tak jak i wszystkie znane dotąd polskie źródła pasji chorałowej. Kodeks ów nie jest księgą muzyczną, lecz zbiorem kazań i jako jedyną kompozycję muzyczną zawiera pasję według św. Mateusza (fol. 165r-172v). Zgodnie z XVII-wiecznym wpisem zamieszczonym na pierwszej karcie tegoż rękopisu (PL-Ls 14, fol. 1r) księga miała być własnością Kanoników Regularnych Kongregacji Laterańskiej w Kraśniku.  Melodia pasji zawartej w PL-Ls 14 oparta jest na tonie pasyjnym F – wyłącznie stosowanym w pasjach zawartych w źródłach polskich. Kompozycja bogata jest nie tylko w liczne formuły typowe, ale i ich rozmaite warianty melodyczne powstałe w wyniku zastosowania modyfikacji powszechnie używanych przy adaptacjach melodii wzorcowych. Istotna część modyfikacji w oczywisty sposób wynika  z odmiennej długości tekstu, z którym dana formuła typowa jest związana lub też układu akcentów. Nie zawsze jednak użycie którejś z modyfikacji w formułach typowych podyktowane jest odmienną liczbą sylab czy też układem akcentów, zdarzają się także przypadki, w których można obserwować wprowadzenie pewnej modyfikacji melodycznej bez tego rodzaju uzasadnienia, lecz raczej jako środka muzycznego urozmaicenia. Badania porównawcze melodii pasji z kodeksu kraśnickiego i pozostałych melodii pochodzących z ksiąg o rodzimej proweniencji pokazują, iż kompozycja ta harmonijnie wpisuje się w znany już polski repertuar pasji chorałowej. Pomimo jednak wyraźnego podobieństwa struktury melicznej kompozycji zawartych w źródłach polskich skomponowanych w oparciu o ten sam szkielet modalny (f¹-c²-f²), wszystkie opracowania muzyczne tego gatunku odznaczają się swoistymi cechami wynikającymi z wyboru różnorodnych środków adaptacyjnych.

The present paper presents a previously unknown composition from a manuscript kept at the Library of the Metropolitan Seminary in Lublin (shelf mark Rkps 14; siglum PL-Ls 14; old shelf marks 235, B 13, B 17), which appears to be the oldest music work of this kind found in a Polish source (dated to 1411), most likely from the Lesser Poland region, like all the other sources of Polish plainchant Passions known to date. The codex is not a book of sheet music, but a collection of sermons. The St Matthew Passion (fol. 165r–172v) is the only music composition found in this source. According to a 17th-century note found on the first folio of this manuscript (PL-Ls 14, fol. 1r), the book belonged to the Canons Regular of the Lateran in Kraśnik. The Passion melody found in PL-Ls 14 is based on the F tone – applied exclusively in Passions found in Polish sources. The composition abounds in typical formulas, but also in their melodic variants derived from modifications commonly introduced to adapt the model melodies. A large proportion of the modifications clearly result from the varying length of the text with which the typical formula is associated, or from the pattern of accents. However, the use of a given modification in a typical formula is not always determined by the changing number of syllables or by the arrangement of accents. In some cases, melodic modifications are introduced without such a justification, rather as a means of diversifying the musical setting. Comparative studies of the Passion melodies from the Kraśnik codex and from the other sources of Polish provenance prove that the Kraśnik Passion matches very well the previously known plainchant Passion repertoire from this area. Despite the evident similarity of melodic structures in works found in the Polish sources, which are based on the same modal framework (f¹–c²–f²), each of the settings has its own individual qualities as well, resulting from the way this framework was adopted in the given work.