Orobanche caryophyllacea Sm. (Orobanchaceae) in Poland: current distribution, taxonomy, plant communities and hosts

The paper presents the current distribution of Orobanche caryophyllacea Sm. in Poland based on a critical revision of herbarium and literature data as well as the results of my field studies. The majority of localities are in south and south-eastern Poland: Małopolska Upland, Lublin Upland, Roztocze, Przemyśl Foothills, Pieniny Mts, rarely in the valleys of the Lower Vistula and Oder rivers or Wolin island. The distribution map in Poland is included. The taxonomy, biology and ecology of the species are discussed.

Zaraza przytuliowa Orobanche caryophyllacea Sm. (Orobanchaceae) należy do gatunków europejsko- zachodnioazjatyckich. Występuje w Europie od Francji, poprzez południową Anglię, Holandię, Niemcy, Polskę, Estonię, region Śródziemnomorski do Azji Mniejszej, Kaukazu i Iranu. O. caryophyllacea występuje w Polsce głównie na Wyżynie Małopolskiej (zwłaszcza Niecka Nidziańska, Małopolski Przełom Wisły), Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu, rzadko na Pogórzu Przemyskim, Przedgórzu Sudeckim i w Kotlinie Śląskiej, na Pomorzu: Dolna Wisła i Odra, Wyspie Wolin oraz w Pieninach. Liczba stanowisk O. caryophyllacea w Polsce wynosi ponad 160, z czego ok. 120 zostało udokumentowanych okazami zielnikowymi lub fotografią. Ok. 60 stanowisk zostało potwierdzonych po 2000 roku. Wiele ze stanowisk to notowania XIX wieczne i należą już do historycznych. Weryfikacja wykazała, że gatunek ten został pomył- kowo podawany m.in. z Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, z wielu stanowisk na Wyżynie Małopolskiej. Mylony był najczęściej z często tam występującymi O. lutea i O. kochii. Rewizja zielnikowa i badania terenowe wykluczyły również błędnie podany z Polski gatunek O. teucrii, m.in. z Pienin, czy z Lubelszczyzny. Notowania te dotyczyły O. caryophyllacea. Zaraza przytulinowa należy do oligofagów i pasożytuje w Polsce na gatunkach z rodziny Rubiaceae, z rodzaju Galium: G. mollugo, G. verum, rzadko G. boreale, sporadycznie G. odoratum oraz Cruciata glabra. Preferuje murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea, zbiorowiska okrajkowe z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei, ciep łolubne łąki (Arrhenatherion elatioris) z klasy Molinio- Arrhenatheretea, rzadko wysokogórskie murawy rozwijające się na podłożu wapiennym Seslerietea variae, prześwietlone zbiorowiska grądowe (np. jaworzyny w Pieninach, grąd na gipsie w rezerwacie Grabowiec w Niecce Nidziałskiej) z klasy Querco-Fagetea. Gatunek notowany jest na terenach nizinnych, od 29 m na Pomorzu i Wielkopolsce, poprzez 140–270 m w pasie Wyżyn Polskich, do 1050 m n.p.m. w Pieninach (Wysokie Skałki). Należy do gatunków ściśle chronionych w Polsce. Znajduje się również na regionalnych czerwonych listach i w księgach. Zagrożeniem dla gatunku jest przede wszystkim postępujący proces sukcesji wtórnej roślinności drzewiastej i krzewiastej, a także zwarcie warstwy zielnej, oraz zaniechanie dawnych metod użytkowania.