Temporal changes of meadow and peatbog vegetation in the landscape of a small-scale river valley in Central Roztocze

The Szum is a right-side tributary of the Tanew River crossing the southern escarpment zone of the Central Roztocze region (SE Poland). Downstream of the strict river break in a section between the 10th and 12th km of the river course in the Szum valley, meadow and peatbog complexes have developed, associated with semi-hydrogenic and marshy soils. In an area of approx. 13 ha of the most valuable non-forest habitats, a variety of plant communities have been identified, including habitats of the Natura 2000 network and habitats that are protected under the Regulation of the Minister of the Environment (2001). These are, for instance, meadow associations Lysimachio vulgaris-Filipenduletum, Lythro-Filipenduletum, Filipendulo ulmariae-Menthetum longifoliae, Angelico-Cirsietum oleracei, and Cirsietum rivularis. The moss–sedge and sphagnum bog communities comprise noteworthy associations Caricetum limosae, Rhynchosporetum albae, Caricetum lasiocarpae, Caricetum paniceo-lepidocarpae, Caricetum davallianae, and Sphagnetum magellanici. These communities are composed of ca. 160 vascular plant species and 40 moss and liverwort species. In 1999–2014, the greatest changes occurred within macroforb meadows, i.e. small Angelico-Cirsietum oleracei and Cirsietum rivularis patches have been transformed into Lysimachio vulgaris-Filipenduletum, while some patches of the latter association have been transformed into a Caricetum acutiformis rush. Several patches of bog-spring associations Caricetum paniceo-lepidocarpae and Carici canescentis-Agrostietum caninae have been irretrievably destroyed. Sphagnetum magellanici appears to be the least stable community among the preserved peatbogs. The changes of meadow and peatbog vegetation observed for the last 15 years are a consequence of natural processes that take place in the river valley and to a large extent human activity connected with the so-called small-scale water retention as well as the presence of a beaver colony in the area and later the abandonment of this area by beavers. Despite the multidirectional changes, the peatbogs of the Szum valley have retained their high species and phytocoenotic diversity, which indicates a substantial degree of naturalness.

Szum, rzeka IV rzędu, jest prawobrzeżnym dopływem Tanwi, przecinającym strefę południowej krawędzi Roztocza Środkowego (SE Polska). Poniżej ścisłego przełomu rzeki, na odcinku między 10. a 12. kilometrem biegu rzeki, w dolinie Szumu wykształciły się kompleksy łąkowo-torfowiskowe związane z glebami semihydrogenicznymi i bagiennymi o zróżnicowanej trofii, od siedlisk oligo- po eutroficzne. Na powierzchni ok. 13 hektarów najcenniejszych siedlisk nieleśnych zidentyfikowano szereg zbiorowisk roślinnych, wśród których są siedliska sieci Natura 2000 oraz podlegające ochronie na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z 2001 roku. Są to m.in. zespoły łąkowe: Lysimachio vulgaris-Filipenduletum, Lythro-Filipenduletum, Filipendulo ulmariae-Menthetum longifoliae, Angelico-Cirsietum oleracei, Cirsietum rivularis. Wśród zbiorowisk mszysto-turzycowych i mszarów na uwagę zasługują zespoły: Caricetum limosae, Rhynchosporetum albae, Caricetum lasiocarpae, Caricetum paniceo-lepidocarpae, Caricetum davallianae i Sphagnetum magellanici. Zbiorowiska te buduje ok. 160 gatunków roślin naczyniowych i 40 gatunków mchów i wątrobowców. W latach 1999–2014 największe zmiany nastąpiły w obrębie łąk ziołoroślowych: niewielkie płaty Angelico-Cirsietum oleracei i Cirsietum rivularis przekształciły się w Lysimachio vulgaris-Filipenduletum, a część płatów tego ostatniego zespołu przekształciła się w szuwar Caricetum acutiformis. Zniszczonych zostało bezpowrotnie kilka płatów młak Caricetum paniceo- -lepidocarpae i Carici canescentis-Agrostietum caninae. Wśród zachowanych torfowisk najmniej stabilnym okazało się zbiorowisko Sphagnetum magellanici. Obserwowane w ciągu ostatnich 15 lat przemiany roślinności łąk i torfowisk są wynikiem naturalnych procesów zachodzących w dolinie rzecznej, ale w znacznym stopniu również działań człowieka w zakresie tzw. małej retencji oraz bytowania, a następnie wycofania się kolonii bobrów. Pomimo różnokierunkowych przemian, torfowiska w dolinie Szumu ciągle jeszcze zachowują wysoką różnorodność fitocenotyczną i gatunkową, co świadczy o znacznym stopniu ich naturalności.