Olenderski park etnograficzny w Wielkiej Nieszawce – założenia i realizacja

Najskuteczniejszą i najbardziej trwałą formą ochrony zabytkowego budownictwa wiejskiego w Polsce okazały się translokacje do muzeów typu skansenowskiego. Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce, będący oddziałem Muzeum Etnograficznego im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, otwarty został dla zwiedzających w 2018 r. i jest pierwszym muzeum na wolnym powietrzu w Polsce poświęconym w całości osadnictwu olenderskiemu i menonitom z Doliny Dolnej Wisły. Decyzję o jego lokalizacji podjęto w 2011 r., a prace nad budową realizowane były w kolejnych kilku latach. Poprzedziły je penetracje terenowe, dzięki którym wytypowanych zostało do translokacji sześć budynków mieszkalnych, gospodarczych i inwentarskich. Pochodzą one z XVIII i XIX w. i stanowią najcenniejsze, zachowane przykłady architektury związanej z osadnictwem olenderskim. Ich stan techniczny zastany w terenie był w większości katastrofalny, najczęściej na skutek braku stałej opieki lub niewłaściwego zabezpieczenia budynków. Dlatego translokacja ich na teren Parku była jedyną skuteczną formą zabezpieczenia i szansą na ich przetrwanie. Przenoszone na teren Parku obiekty – z uwagi na różnorodne konstrukcje, znaczne przebudowy na przestrzeni lat, różny stan zachowania – niosły wraz ze swoją historią nowe wyzwania natury konserwatorskiej i etnograficznej. Każda zresztą translokacja budynku to trudne zadanie konserwatorskie, to proces złożony i wieloetapowy, wymagający uczestnictwa w nim fachowców różnych profesji, a jego realizacja wykraczająca poza powszechnie znany „standard”, niesie ze sobą nowe zagadki i nowe problemy, które wymagają rozwiązywania na bieżąco. Niezwykle ważne jest odpowiednie podejście do zabytkowego budynku, podparte naukowymi podstawami, oparte na wiedzy, doświadczeniu i rzetelnie sporządzonej dokumentacji. Opisane w niniejszym artykule metody i sposoby rekonstrukcji przy translokacji budynków na teren Olenderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce prezentują najwyższe standardy muzealnictwa na wolnym powietrzu, dzięki którym podstawowa zasada konserwatorska, czyli zachowanie autentyzmu zabytku, a w ślad za tym jego wartości historycznej, zostały spełnione.