O trzech zabytkach muzyczno-liturgicznych z kolekcji Baworowskich przechowywanych w Bibliotece Narodowej

Badania nad trzema muzyczno-liturgicznymi źródłami pochodzącymi z kolekcji Baworowskich, a przechowywanymi obecnie w Bibliotece Narodowej – graduałem PL-Wn 12496 IV oraz fragmentami PL-Wn 12497 IV i PL-Wn 12498 IV – zarówno weryfikują dotychczasowy stan wiedzy na ich temat jak też rozjaśniają wątpliwości i sprzeczności wynikające z najstarszych opisów rękopisów. Trzy różnorodne pod względem paleograficznym źródła, których zapisy pochodzą z odległych od siebie czasów, okazały się tworzyć niegdyś jedną księgę. Oba fragmenty w całości stanowią późniejsze dodatki do graduału, które odłączono od zasadniczej części najprawdopodobniej w I poł. XIX wieku. Graduał – a właściwie jego zasadnicza, oryginalna część – powstał w skryptorium lubiąskim ok. 1250 r. dla sióstr cysterek w Trzebnicy, bardzo możliwe iż był darem dla córki św. Jadwigi – Gertrudy. Wskutek sekularyzacji klasztorów na Śląsku (1810 r.) rękopis najprawdopodobniej został wywieziony z Trzebnicy do Wrocławia, jednak ostatecznie nie zasilił zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej, tak jak zasadnicza część biblioteki klasztornej, lecz znalazł się w prywatnym posiadaniu wrocławskiego muzyka J.Th. Mosewiusza. Po jego śmierci rękopis, już z odseparowanymi fragmentami, wzbogacił kolekcję Wiktora Baworowskiego we Lwowie, gdzie trzy części księgi otrzymały odrębne sygnatury. Po wojnie (1945 r.), już jako trzy nie związane ze sobą źródła – poza ich lwowską proweniencją – graduał z fragmentami trafił do zbiorów Biblioteki Narodowej. W świetle przeprowadzonych badań rękopis, choć powstały w skryptorium lubiąskim, wolno nazwać „Graduałem Trzebnickim”. Księga należy do grupy najdawniejszych zabytków muzyczno-liturgicznych przechowywanych w Polsce i dokumentuje najstarszy zachowany przekaz wersetu allelujatycznego O felix Hedwigis (PL-Wn 12496, f. 1r) jak też jeden z najstarszych zapisów sekwencji o św. Jadwidze Consurge jubilans (PL-Wn 12498).

My research into three musical-liturgical manuscripts from the Baworowski collection, now kept in the National Library (the gradual PL-Wn 12496 IV and the fragments PL-Wn 12497 IV and PL-Wn 12498 IV) revises our knowledge about them and sheds light on doubts and contradictions resulting from the oldest descriptions of these sources. These three palaeographically different sources from periods very distant from one another turn out to have once formed a single volume. The two fragments as a whole represent a later addition to the gradual, one that was separated from the main section probably during the first half of the nineteenth century. The gradual itself, or rather its main, original part, was compiled around 1250 at the Lubiąż scriptorium for the Cistercian nuns of Trzebnica, possibly as a gift for St Hedwig of Silesia’s daughter Gertrude. Owing to the secularisation of the Silesian monasteries (in 1810), the manuscript was most likely taken from Trzebnica to Wrocław, but it did not end up in the University Library. Instead, like the bulk of the monastic collection, it became the private property of Wrocław-based musician J.T. Mosewius. After his death, with the fragments already separated from the body of the gradual, it joined Wiktor Baworowski’s collection in Lviv, where the three parts of the volume received separate shelf marks. Following the Second World War (in 1945), the gradual and the two fragments arrived at the National Library, already as three separate sources unrelated in any way except for their Lviv provenance. In the light of research, the manuscript, although prepared at the Lubiąż scriptorium, may be called the ‘Trzebnica Gradual’. It belongs to the oldest musical-liturgical sources preserved in Poland and contains the oldest surviving source of the Alleluia verse O felix Hedwigis (PL-Wn 12496, fol. 1r), as well as one of the oldest sources of the sequence to St Hedwig Consurge jubilans (PL-Wn 12498).