Dwie wizje muzyki. Partytury Zbigniewa Turskiego i Stefana Kisielewskiego do inscenizacji „Kordiana” Juliusza Słowackiego z 1956 roku

Jednymi z ważniejszych wydarzeń teatralnych 1956 r. były niemal jednoczesne inscenizacje Kordiana Juliusza Słowackiego. Premiera Kordiana w Warszawie miała miejsce w Teatrze Narodowym dnia 21 IV; reżyserem był Erwin Axer, a autorem muzyki Zbigniew Turski. Krakowskie wystawienie sztuki odbyło się 1 V w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego, z muzyką Stefana Kisielewskiego. Obaj kompozytorzy stworzyli obszerne partytury, które niewątpliwie przyczyniły się do wzbogacenia przedstawień. Do dziś są one zachowane są w postaci rękopisów: Turskiego w Magazynie Muzykaliów Biblioteki Narodowej w Warszawie (sygn. Muz. 2116), Kisielewskiego w Archiwum Teatralnym przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (teczka o sygn. 236). Partytura Turskiego liczy 42 numerowane odcinki, Kisielewskiego 37 odcinków (realnie 55). Celem artykułu jest wskazanie podobieństw i różnic w zakresie skomponowanej muzyki do tej samej sztuki. Podobieństwa widoczne są np. w postaci muzycznego „motywu duchów”, który u obu kompozytorów przybiera postać opadającej figury (u Turskiego zawsze prezentowanej przez skrzypce I i II, u Kisielewskiego w różnych konfiguracjach instrumentów dętych drewnianych i smyczkowych). Ponadto obaj kompozytorzy w zasadniczych aktach sztuki wprowadzili intermezza poprzedzające poszczególne sceny. Aż czternaście odcinków muzycznych odnosi się to tych samych miejsc dzieła. Obaj też sięgnęli po muzyczny cytat, przy czym Turski zaledwie raz wykorzystując melodię hymnu Boże zachowaj cara, zaś Kisielewski czterokrotnie cytując fragmenty Warszawianki, Marsylianki, Mazurka Dąbrowskiego oraz hymnu God, save the king. Z kolei różnice między partyturami widoczne są w obsadzie wykonawczej. Turski rezygnuje z instrumentów dętych na rzecz rozbudowania sekcji perkusyjnej i w przeciwieństwie do Kisielewskiego wprowadza głosy wokalne. Kisielewski zaś korzysta z tradycyjnej obsady symfonicznej. To co natomiast najbardziej różni obie muzyki, to sposób organizacji materiału dźwiękowego. Turski podąża w kierunku bardziej brzmieniowego charakteru muzyki, choć nie jest to jeszcze typowo sonorystyczne myślenie. W przeciwnym kierunku poszedł Kisielewski, wybierając dobrze znany sobie styl neoklasyczny.

The major theatrical events of 1956 in Poland included two spring productions of Juliusz Słowacki’s play Kordian. The Warsaw premiere, directed by Erwin Axer, with music by Zbigniew Turski, took place on 21 April at the National Theatre. The Kraków production, directed by Bronisław Dąbrowski, with music by Stefan Kisielewski, opened on 1 May at the Juliusz Słowacki Theatre. Both composers wrote extensive scores that undoubtedly enriched the stage productions. They have been preserved to our time in manuscript form: Turski’s in the Music Repository at the National Library of Poland in Warsaw (shelf-mark Muz. 2116), Kisielewski’s in the Theatre Archive at the Juliusz Słowacki Theatre in Kraków (file no. 236). Turski’s score comprises 42 numbered sections, Kisielewski’s has 37 (but in practice 55). The aim of this article is to point out similarities and differences in these two scores composed for the same play. The similarities are evident in such aspects as the ‘ghosts motif’, which takes the form of a descending figure in both scores (played consistently by the first and second violins in Turski’s music, and by various configurations of woodwinds and strings in the Kisielewski). Both composers also introduced intermezzi preceding individual scenes in the principal acts of the play. As many as 14 musical sections accompany the same passages in the text. Both composers also used musical quotations: Turski only once, citing the hymn ‘God Save the Tsar!’, and Kisielewski four times, with fragments quoted from ‘La Varsovienne’, ‘La Marseillaise’, ‘Dąbrowski’s Mazurka’ and ‘God Save the King’. Differences between the scores are visible in the choice of forces. Turski leaves out wind instruments in favour of expanded percussion and, unlike Kisielewski, introduces vocal parts. Kisielewski scored his music for a traditional symphony orchestra. What most distinguishes the two scores is the organisation of the musical material. Turski tends to emphasise timbral qualities, although this it is not yet a typically sonoristic approach. Kisielewski takes the opposite direction and opts for a neoclassical style, with which he was very familiar.