Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831) i jego twórczość religijna w kontekście najnowszych badań

Celem artykułu jest zaprezentowanie wybranych wyników najnowszych badań poświęconych twórczości niemieckiego kompozytora, dyrygenta i pedagoga, Josepha Ignatza Schnabla (1767–1831), kapelmistrza katedry św. Jana we Wrocławiu. Bogata i dobrze zachowana twórczość artysty obejmuje ponad 250 utworów, w tym opracowania niemal wszystkich gatunków katolickiej muzyki liturgicznej (m. in. cykle mszalne, requia, części proprium, cykle nieszporne, hymny, antyfony, responsoria, pieśni). Pod względem stylistycznym repertuar ten reprezentuje cechy muzyki dojrzałego klasycyzmu, nie brak w nim jednak także rozwiązań indywidualnych, wypracowanych przez kompozytora. Służące ubogaceniu liturgii utwory Schnabla charakteryzują się uproszczoną i zwięzłą konstrukcją formalną, przejrzystą fakturą oraz interesującą instrumentacją. Do ważniejszych postulatów realizowanych przez Schnabla należy prymat czytelności tekstu słownego. Zasada ta bez wątpienia pełni kluczową rolę w sposobie kształtowania partii chóralnych, utrzymanych w fakturze homofonicznej, okazjonalnie urozmaicanej imitacjami. Artysta zdecydowanie odrzuca w swych dziełach wszelkie formy popisowości, wirtuozerii oraz nadmiernej ekspresji. Ich miejsce zajmuje wyszukana narracja harmoniczna, która wraz z dynamiką oraz odpowiednią instrumentacją służy eksponowaniu właściwego dla muzyki religijnej wyrazu muzycznego. Utwory wrocławskiego kapelmistrza stanowią bez wątpienia udaną próbę powrotu do ideałów właściwie pojmowanego stylu kościelnego (Kirchenstil), którego zasady zostały sformułowane jeszcze w poprzednich wiekach. Pod tym względem kompozycje Schnabla stanowią novum – przynajmniej na obszarze Śląska – wobec intensywnie eksploatowanego na przełomie XVIII i XIX wieku stylu koncertującego. Mało znana twórczość muzyczna kompozytora może stać się przedmiotem wartościowej interpretacji artystycznej, nawet w wykonaniu niewielkich zespołów. Nie jest bowiem pozbawiona interesujących walorów artystycznych, a przy tym nie ewokuje wygórowanych trudności wykonawczych.

The aim of this article is to present selected results of the most recent research into the musical output of the German composer, conductor and teacher Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831), Kapellmeister at the Breslauer Dom (now St John the Baptist’s Cathedral in Wrocław). His extensive and well-preserved oeuvre comprises more than 250 works, including settings of nearly all genres of Catholic liturgical music (such as Mass and Vespers cycles, Requiems, parts of the Proper, hymns, antiphons, responsories and songs). Stylistically this repertoire represents high classicism, but it also displays individual solutions elaborated by the composer himself. Schnabel’s music, conceived to embellish the liturgy, is characterised by concise and simplified formal design, lucid textures and interesting orchestration. One of the key principles he implemented was to prioritise the clarity of the verbal text. This undoubtedly played a crucial role in the way he shaped his choral parts, which are homophonic with occasional imitations adding variety to the texture. Schnabel resolutely avoids any spectacular displays of skill, virtuosity and excessive expression. Instead, he employs sophisticated harmonic narration, which, along with the use of dynamics and appropriate instrumentation, serves the aim of adequately emphasising the type of expression proper to sacred music. Te music of the Breslau Kapellmeister represents an undoubtedly successful return to the ideals of an appropriate treatment of the church style (Kirchenstil), the principles of which had been formulated over the preceding centuries. Schnabel’s compositions are a novelty in this respect, at least in Silesia, where the concertato style was heavily exploited in the late eighteenth and early nineteenth century. Te composer’s little-known oeuvre may be performed in an artistically rewarding manner even by small ensembles. Its artistic qualities make it attractive, while it does not present excessive difficulties in performance.