O autorstwie i datowaniu edycji zbioru „25 Preludiów” op. 38 Władysława Żeleńskiego

Zbiór 25 Preludiów op. 38 Władysława Żeleńskiego (1837–1921) należy do najważniejszych polskich kompozycji na organy i fisharmonię. Dzieło w zamierzeniu autora miało pełnić rolę podręcznika zarówno do nauki gry, jak i studiowania kompozycji. Ponadto zbiór miał służyć do muzykowania domowego na fisharmonii, jak też do wykorzystania podczas liturgii – ponieważ część preludiów została oparta o melodie polskich pieśni kościelnych. Z przedmowy autora wynika również, iż jednym z celów zbioru było podnoszenie poziomu kultury muzycznej wykonawców i słuchaczy. Wreszcie istnieją przesłanki, że autor traktował Preludia op. 38  jako syntezę swojego stylu kompozytorskiego. Do dnia dzisiejszego zbiór pełni w Polsce rolę jednego z podstawowych podręczników do nauki gry na organach. W literaturze muzykologicznej, w tym w Zarysie Historii Muzyki Kościelnej ks. Edwarda Hinza, Encyklopedii Muzycznej PWM oraz Historii Muzyki Polskiej (Sutkowski Edition Warsaw), powielany jest pogląd jakoby autorstwo kilku Preludiów ze zbioru op. 38 należało do innych kompozytorów, bądź też, że kompozycje innych autorów dodano do zbioru 25 Preludiów jako dodatek. W niniejszym artykule wykazano, że podważenie autorstwa Żeleńskiego dla wymienionej grupy preludiów nie ma uzasadnienia i jest najwyraźniej wynikiem pomyłki Jerzego Gołosa – muzykologa i autora wydanej w 1972 r. pierwszej monografii o polskich organach i muzyce organowej. Wskazano zarazem prawdopodobną przyczynę mylnej atrybucji autorstwa przyjętej przez J. Gołosa względem kilku preludiów Żeleńskiego. Wyjaśniono również pojawiające się w literaturze mylne datowanie pierwszej publikacji Preludiów op. 38 Żeleńskiego w wydawnictwie Kruziński i Lewi. Ponadto na podstawie adnotacji cenzury zawartych w niektórych wydaniach zbioru i informacji prasowych z II połowy XIX w. wykazano, że kolejne edycje Preludiów w wydawnictwie Gebethner i Wolff ukazywały się od 1897 lub 1898 r. do 1947 r. pod tym samym numerem wydawniczym „G. 1913 W.”, który z kolei w literaturze mylnie przyjmuje się za rzekomą datę drugiego wydania zbioru.

The set of 25 Preludes, Op. 38 by Władysław Żeleński (1837–1921) counts among the most important Polish works for organ or harmonium. The composer conceived of it as a handbook of both instrumental performance and composition. The collection was thus designed for domestic music-making (on a harmonium) as well as liturgical use (some of the preludes are based on Polish church melodies). Żeleński’s preface states that one of the aims was to improve the standards of musical culture among both performers and audiences. There are also reasons to believe that the composer viewed the Op. 38 Preludes as a synthesis of his style. The collection continues to be used as one of the main organ-playing handbooks in Poland. Reiterated in the musicological literature (incl. Revd Edward Hinz’s Zarys Historii Muzyki Kościelnej [A brief history of church music], Encyklopedia Muzyczna PWM [PWM music encyclopaedia] and Sutkowski Edition’s History of Music in Poland) is the view that several of the preludes from opus 38 were written by other composers, or that works by other composers were added to the set as a supplement. As this article demonstrates, the questioning of Żeleński’s authorship of the 25 Preludes is groundless and clearly results from a mistake made by musicologist Jerzy Gołos, author of the first monograph of Polish organs and organ music (published in 1972). The likely reason for his erroneous attribution of several of Żeleński’s preludes is discussed here, along with the question of the erroneous dating in the literature of the first edition of Żeleński’s Op. 38, published by Kruziński & Lewi. On the basis of censors’ notes found in some editions of the Preludes, as well as press materials from the second half of the nineteenth century, it is shown that successive editions of the Preludes were issued by Gebethner & Wolff between 1897–98 and 1947 under one and the same plate number (G. 1913 W), which in turn has been misinterpreted by some authors as the date of the second edition.