The fossil remains of Pliocene and Pleistocene bats from central and southern Poland have been examined, belonging to three families: Rhinolophidae, Miniopteridae and Vespertilionidae. In the material examined, 15 species of bats have been found, six of which being new: Rhinolophus kowalskii Topal, R. wenzensis sp. n., R. cf. macrorhinus Topal, R. hanaki sp. n. R. cf., variabilis Topal, R. neglectus Heller, Rhinolophus sp. (mehelyi?) (Rhinolophidae); Miniopterus approximatus sp. n. (Miniopteridae); Eptesicus kowalskii sp. n., E. mossoczyi sp. n., E. cf. serotinus (Schreber), E. nilssoni (Keyserling et Blasius), Barbastella cf. schadleri Wettstein-Westersheim, Plecotus rabederi sp. n., P. cf. abeli Wettstein-Westersheim (Vespertilionidae). The material comes from then localities. The Pliocene faunas showed a high share of thermophilous species of the families Rhinolophidae and Miniopteridae. The deterioration of the climate towards the close of the Pliocene brought about a decline in thermophilous forms. The faunas of the middle Pleistocene show a complete absence of thermophilous species, while the share of forest and boreal species increases. It has been shown that from the early Pliocene onwards, changes which appear to be evolutionary trends have continued to take place in skull structure. Some of these trends were analysed, and they were found to consist mainly in the reduction of the splanchnocranium: shortening of the palate and of the premolar toothrows (both in the maxilla and the mandible). Postdental part of the mandible becomes shorter.
Opracowano kopalne szczątki plioceńskich i pleistoceńskich nietoperzy ze środkowej i południowej Polski. Należą one do trzech rodzin: Rhinolophidae, Miniopteridae i Vespertilionidae. W pracy pominięto rodzaj Myotis (Vespertilionidae), który będzie przedmiotem późniejszego opracowania. W badanym materiale wykazano 15 gatunków nietoperzy, z których 6 opisano jako nowe dla nauki: Rhinolophus kowalskii Topal, R. wenzensis sp. n., R. hanaki sp. n., R. neglectus Heller, R. cf. variabilis Topal, Rhinolophus sp. (mehelyi ?), R. cf. macrorhinus Topal (Rhinolophidae); Miniopterus aproximatus sp. n., (Miniopteridae); Eptesicus kowalskii sp. n., Eptesicus mossoczyi sp. n., Eptesicus cf. serotinus (Schreber), Eptesicus nilssoni (Keys, et Blasius), Barbastella cf. schadleri Wett., Plecotus cf. abeli Wett., Plecotus rabederi sp. n. (Vespertilionidae). Opisane materiały pochodzą z 10 stanowisk fauny kopalnej: Podlesice, Zalesiaki, Jaskinia Mała (w. 4+5), Węże I, Rębielice Królewskie II (Pliocen); Kadzielnia, Kamyk, Kielniki I, Jaskinia Zamkowa Dolna (dolny plejstocen); Kozi Grzbiet (środkowy plejstocen); W pracy podano krótki przegląd kopalnej fauny nietoperzy Polski oparty zarówno na badaniach autora jak również na podstawie krytycznego przeglądu literatury. Stwierdzono, że w faunach plioceńskich były reprezentowane współczesne rodziny i rodzaje, brak jednak współczesnych gatunków. Charakterystyczny jest wysoki udział ciepłolubnych gatunków z rodzin Rhinolophidae i Miniopteridae, a w obrębie rodziny Vespertilionidae występuje archaiczny gatunek Plecotus (Paraplecotus) rabederi sp. n. Schyłek pliocenu charakteryzuje się zubożeniem fauny wskutek pogarszającego się klimatu, zmniejsza się udział elementów ciepłolubnych, których całkowity zanik na badanym obszarze nastąpił we wczesnym plejstocenie. Fauny środkowego plejstocenu (Kozi Grzbiet) charakteryzowały się znacznym udziałem gatunków leśnych i borealnych. W faunach tych reprezentowane są jeszcze kopalne formy (Plecotus cf. abeli Wett. i Barbastella ci. schadleri Wett.). W faunie postglacjalnej reprezentowane są już wyłącznie współczesne gatunki, jednak ich frekwencja odbiega od aktualnej. W okresie optimum klimatycznego holocenu dominują gatunki leśne (Myotis bechsteini (Kuhl)).
Wykazano, że niektóre z badanych gatunków t.j.: Rhinolophus wenzensis sp. n., R. hanaki sp. n., R. cf. variabilis Topal, Plecotus (Paraplecotus) rabederi sp. n. Eptesicus kowalskii sp. n., E. mossoczyi sp. n. reprezentują końcowe stadia linii filetycznych wymarłych prawdopodobnie u schyłku pliocenu, natomiast kopalny gatunek M. approximatus sp. n. nawiązuje do współczesnego gatunku M. schreibersi. Wykazano, że od wczesnego pliocenu obserwuje się zmiany w budowie czaszki mające charakter trendów ewolucyjnych. Przeanalizowano niektóre z tych trendów i stwierdzono, że polegają one głównie na skracaniu trzewioczaszki i realizują się poprzez skracanie podniebienia oraz skracanie szeregu zębów przedtrzonowych, zarówno w szczęce jak i w żuchwie. Stwierdzono, że w wyniku działania wymienionych trendów ulega skróceniu postdentalna część żuchwy. Wysunięto przypuszczenie, że proces ten powodował obniżenie ciężaru ciała, głównie dzięki obniżeniu ciężaru aparatu szczękowego. Miało to istotne znaczenie dla ekonomiki lotu. Praca wykonana w ramach problemu MR.II.3 i CPBP.04.06.01.
