Współczesna historiografia ukraińska dziejów komunistycznych organów bezpieczeństwa państwowego w USRS

W artykule zaprezentowano przegląd historiografii ukraińskiej po 1991 r., poświęconej komunistycznym organom bezpieczeństwa państwowego (CzK/WUCzK-GPU/OGPU-NKWD-NKGB–MGB). Wskazano główne czynniki, które wywarły wpływ na rozwój historiografii. Pierwszy z nich to znaczący wzrost zainteresowania badaczy i społeczeństwa historią represji politycznych w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich, organami odpowiedzialnymi za nie i sprawcami terroru państwowego, drugi zaś to zainteresowanie archiwami dawnego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) ZSRS jako ważnego źródła do studiów wielu problemów historycznych. Scharakteryzowano dwa główne etapy rozwoju historiografii: lata 1991–2009 i 2010–2021. Główne prace historyków ukraińskich zostały wymienione i przeanalizowane z naciskiem na te o charakterze nowatorskim, opracowane na podstawie nieznanych wcześniej dokumentów archiwalnych i otwierające obiecujące kierunki w badaniu dziejów organów bezpieczeństwa państwa. Odnotowano znaczną liczbę edycji źródłowych, zwłaszcza w ramach dużych projektów naukowych i wydawniczych, i ich duże znaczenie dla dalszego rozwoju historiografii.

The article characterises the study of the history of communist state security organs (ChEKA/VChk-GPU/OGPU-NKVD-NKGB-MGB) in Ukrainian historiography after 1991. It names the main factors that have influenced the development of historiography. The first one is the significant scientific and public interest in the history of political repression in the Union of Soviet Socialist Republics, the organs that carried them out and the perpetrators of state terror; second one is the interest in the archives of the former Committee for State Security (KGB) of the USSR as an important resource for studying many problems of history, and the related question of opening and expanding access to archival documents. Two main stages in the development of historiography are characterised: 1991–2009 and 2010–2021. The main works of Ukrainian historians are named and analysed with emphasis on those that were innovative in nature, based on previously unknown archival documents and opened promising directions in the study of the history of state security organs. A significant number and great importance for the further development of historiography of documentary publications was noted, especially within the framework of large scientific and publishing projects.