„Zaufanie mi w interesach śp. JW. Państwa i Dobrodziejstwa było wypróbowane…”. Współpraca urzędników dworskich z Katarzyną z Potockich Kossakowską (1722–1803), kasztelanową kamieńską

W dawnej Polsce po śmierci jednego ze współmałżonków, pozostający przy życiu ojciec lub matka przejmowali nie tylko opiekę nad osieroconymi dziećmi, ale także nad ich majątkiem, czyniąc wszelkie zabiegi, by nie doprowadzić do jego roztrwonienia. Sytuacja w rodzinie Marianny i Eustachego Potockich, zmarłych niemalże w tym samym czasie (w lutym 1768 r.) spowodowała, że do opieki nad dziećmi należało wyznaczyć krewnych lub zaufanych współpracowników generała artylerii litewskiej. Ostatecznie tutorstwo nad młodymi Potockimi przejęła ich ciotka, młodsza siostra Eustachego – Katarzyna z Potockich Kossakowska (zm. 1803), kasztelanowa kamieńska i sprawowała je w okresie od 1768 do 1772 r., otrzymując na ten czas od swego brata w dzierżawę wszystkie dobra należące do Potockich. Sprawowanie opieki nad dziećmi Potockich wiązało się więc bezpośrednio z przejęciem przez Kossakowską zarządu nad ich majątkiem. Podstawą źródłową do napisania niniejszych rozważań stały się listy kierowane do kasztelanowej kamieńskiej przez zarządców dóbr, ekonomów, plenipotentów, którzy wcześniej byli poddanymi Eustachego i Marianny z Kątskich, a po ich śmierci, wraz z dzierżawionymi przez Kossakowską dobrami, przeszli na jej służbę i niemalże od razu podjęli starania o zdobycie jej akceptacji, zaufania oraz utrzymanie się na dotychczasowych stanowiskach, regularnie przy tym raportując nowej dobrodziejce o stanie ekonomicznym gospodarstw. Treść przebadanej korespondencji pozwala więc spojrzeć na relacje, jakie łączyły poddanych z ich mocodawczynią oraz wskazać gospodarcze i społeczne podstawy funkcjonowania dóbr Potockich pod okiem Kossakowskiej.

In old Poland, when one of the spouses died, the surviving parent took over not only the care of the orphaned children, but also of their property, making every effort to prevent it from squandering. As the consequence of the almost simultaneous death in February 1768 of the married couple Marianna neé Kątska, and Eustachy Potocki, the care of their children had to be assigned to the relatives or trusted associates of the late Lithuanian artillery general. Eventually, the responsibility for the upbringing of the young Potockis fell upon Katarzyna Kossakowska née Potocka (d. 1803), their aunt and Eustachy’s younger sister. Kos sakowska was married to the castellan of Kamień. She carried out this duty between 1768–1772 and throughout this period she was also a legal leaseholder of the Potockis’ property. This meant that the guardianship of the Potockis’ children was directly connected to Kossakowska’s taking over the management of the property and preventing it from dissipating. This discourse is based on letters addressed to Katarzyna Kossakowska written by property administrators, stewards, and plenipotentiaries who had been subjects of the late parents. After their death, all of their staff, together with the leased property, ended up under Kossakowska’s management. Almost immediately, the staff began striving for her acceptance and trust to keep their positions, regularly reporting to the new benefactress on the economic condition of the lands and estates. The content of the studied correspondence allows us to witness the relations between the subjects and their benefactress and determine the economic and social background of the functioning of the Potockis’ estates under Kossakowska’s watchful eye.