Mojżesz Rubinfeld, Wiktor Grajewski, Jakub Berman: uciekinierzy z Polski w 1939 r. i ich losy

W rezultacie przyłączenia do ZSRS w 1939 r. wschodnich terytoriów II Rzeczypospolitej, a także ucieczek polskiej ludności żydowskiej na tereny znajdujące się pod okupacją państwa sowieckiego, na terenie ZSRS pojawiła się nowa, spora grupa osób żydowskiego pochodzenia. Ludność ta, w przeciwieństwie do Żydów zamieszkujących obszary sowieckie jeszcze w okresie przedwojennym, nie doświadczyła stalinowskiej polityki wynaradawiania w tak dużym stopniu, dlatego też zachowała ona silne wspomnienia związane z żydowską kulturą oraz ideologią syjonistyczną. To z kolei uczyniło z niej źródło inspiracji dla odkrywającej swą tożsamości żydowskiej społeczności rosyjskojęzycznej, zarówno w okresie istnienia ZSRS, jak i już po jego rozpadzie w 1991 r. Celem pracy jest analiza opublikowanych w wydaniu internetowym tygodnika „Jewriejskij Mir” wspomnień i sylwetki Mojżesza Rubinfelda. Był on polskim Żydem, pochodzącym z miejscowości Rybotycze, który po wybuchu II wojny światowej przedostał się na tereny kontrolowane przez państwo sowieckie. W wywiadzie z publicystą gazety, Arje (Leonidem) Judasinem, Rubinfeld poruszył kwestie istotne dla współczesnych Żydów rosyjskojęzycznych, takie jak życie na terytorium II Rzeczypospolitej i ZSRS, problem antysemityzmu, pamięć o Zagładzie czy też emigrację rosyjskojęzycznej ludności żydowskiej na Zachód. Dodatkowo, jego wspomnienia zestawiono tu z wybranymi losami innych uciekinierów – Wiktora Grajewskiego oraz Jakuba Bermana. Pozwala to ocenić rolę, jaką jego przeżycia mogą pełnić w narracji historycznej rosyjskojęzycznych mediów żydowskich. Ponadto analiza ta przybliża odpowiedź na pytanie, jakie postawy wspomnienia te mogą kształtować wśród dawnych sowieckich Żydów i ich potomków.

A large group of Jewish descent appeared in the territory of USSR due to its annexation of the eastern lands of the Second Polish Republic in 1939. Some of the Jewish populace also ran from other territories to the Soviet-occupied lands. These people did not experience Stalin’s policy of denationalization as they did not inhabit these lands before the war, and so they retained strong memories regarding Jewish culture and Zionist ideology. This in turn made these people an inspiration to the Russian-speaking Jewish communities, who still had to find their own identity, both during the existence of the USSR and after its fall in 1991. The goal of this article is to analyze the memories and persona of Mojżesz Rubinfeld on the basis of the online publications of newspaper Yevreiski Mir. He was a Polish Jew from Rybotycze who moved to the territories owned by USSR after the outbreak of World War II. In his interview with the publicist of the paper, Arje (Leonid) Judasin, Rubinfeld talked about the important issues that the Russian-speaking Jews faced during those times, such as living in the territory of the Second Polish Republic and USSR, antisemitism, remembering Holocaust and the emigration of the Russian-speaking Jewish people to the West. Additionally, his memories will be juxtaposed with the lives of other escapees – Wiktor Grajewski and Jakub Berman. Reading these memoirs will allow one to ascertain Rubinfeld’s role in the historical narrative of the Russian-speaking Jewish media. Moreover, this analysis will answer how his memories may have shaped the attitudes of former Soviet Jews and their descendants.