Polskie podejście do waloru autentyzmu zabytków architektury

Artykuł dotyczy praktyki postępowania z zabytkami architektury i zagrożeń związanych z bagatelizowaniem wartości, jaką jest autentyzm materii zabytków i ich otoczenia zdefiniowany w Karcie Weneckiej z 1964 r. i w wielu późniejszych dokumentach ICOMOS. Autor dostrzega problem w braku regulacji prawnych dotyczących standardu badań architektonicznych i weryfikowania eksperckich wniosków konserwatorskich przez państwowe urzędy ochrony zabytków. Jednak główne źródło zagrożeń to postawa mentalna inwestorów, ekspertów i projektantów zaangażowanych w adaptację zabytku. Zdaniem autora uczestnicy inwestycji: – nie cenią całokształtu autentycznej materii, który odzwierciedla proces przemian obiektu – preferują wybrane fazy historii budowlanej zabytku, – postępują z zabytkiem, kierując się własnymi potrzebami, a nie dobrem zabytku, – dążą do wizualnej atrakcyjności zabytku, dlatego chętnie „upiększają” jego autentyczne komponenty albo zastępują je replikami, – niejednokrotnie „poprawiają” autentyczną materię zabytku w sposób niezgodny z historią budowli. Autor dokumentuje swoje tezy przykładami adaptacji zabytków z terenu Śląska z ostatniego ćwierćwiecza, zwracając szczególną uwagę na zagrożenie autentyzmu historycznych ruin – zamków pozostających w ruinie od kilku stuleci jako ikoniczny składnik krajobrazu (Ząbkowice Śląskie, Świny, Płonina).

The article concerns the proceeding with monuments of architecture. It describes the dangers connected with marginalizing the value of authenticity of landmark buildings and their surroundings as defined in the Charter of Venice 1964 and in many subsequent documents. The author sees the problem in the lack of regulations concerning the standards of architectural explorations and the verification of expert conservational submissions by the National Heritage Monuments Protection Offices. However, the main root of the dangers is the mental attitude of investors, experts and designers engaged in the adaptation of the monument. According to the author, the investment’s participants: – do not appreciate the totality of the authentic composition, which reflects the process of the monument’s transformations – but pick out individual phases of the building’s history, – in the approach to the monument, they follow their own needs, not cultural goods, – they aim at the visual attractiveness of the monument and willingly “beautify” its authentic components – or replace them with replicas, – they often “correct” the genuine composition in the way incompatible with the history of the building. The author documents his theories with the examples of monuments’ adaptations from Lower Silesia over the last 25 years. He is mindful of the endangered authenticity of the historical ruins – castles being derelict for a few centuries as an iconic part of the landscape (Ząbkowice Śląskie, Świny, Płonina).