Kilka uwag na temat architektury polskich klasztorów bernardyńskich

Celem artykułu jest przeanalizowanie architektury kościołów oraz klasztorów franciszkanów obserwantów, w Polsce nazywanych bernardynami. Zakładane od połowy XV w. zespoły klasztorne miały charakterystyczne rozwiązania funkcjonalne, konstrukcyjne oraz materiałowe. Zakres pracy obejmuje trzy wybrane klasztory – w Radomiu, Jaworze oraz Rzeszowie. Dwa pierwsze powstały w okresie późnego gotyku, natomiast ostatni nosi cechy renesansu i baroku. Opis historyczny oraz inwentaryzacyjny wyżej wymienionych zespołów pozwala ustalić przybliżony zarys rozwiązań architektonicznych stosowanych przy projektowaniu oraz budowie założeń bernardyńskich. Początkowe wzorcowe rozwiązania, ustalone przez założycieli zakonu, z czasem ulegały zmianom, dostosowując się do nowych stylów w architekturze, innych rozwiązań konstrukcyjnych. Czasem projektowany klasztor mógł być pomyślany jako ważna składowa np. nowo powstających systemów obronnych miast, jak to miało miejsce w przypadku klasztoru w Rzeszowie. Analiza wybranych przykładów może stać się przyczynkiem do lepszego zrozumienia tego szczególnego dziedzictwa architektonicznego oraz kulturowego polskich bernardynów.

The aim of this paper is an attempt to analyze the architecture of churches and monasteries of the Franciscans-Observance in Poland called Bernardine. Established since the mid-15th century monastery complexes had the characteristic functional, design and material solutions. The scope of the work includes three selected monasteries – in Radom, Jawor and Rzeszów. The first two were built in the late Gothic period, while the latter one has the characteristics of the Renaissance and Baroque. Historical description and inventory of the aforementioned complexes can determine the approximate outline of architectural solutions used in the design and construction of the Bernardine assumptions. The initial best practices established by the founders of the Order with time were subject to change, adapting to new styles in architecture, other design solutions, and sometimes the designed monastery could be conceived as an important component of, eg. defense systems of cities, as was the case of the monastery in Rzeszów. Analysis of selected examples can be one of the opportunities for a better understanding of this particular segment of the architectural and cultural heritage of the Polish Bernardines.