Analiza zmienności cech ilościowych i składu chemicznego nasion wybranych obiektów kolekcyjnych lędźwianu siewnego (Lathyrus sativus L.) i czerwonego (Lathyrus cicera L.) o zróżnicowanym pochodzeniu geograficznym

Ograniczona wiedza na temat licznych marginalnych i niedocenianych gatunków roślin limituje ich dalsze doskonalenie. W wielu wypadkach są one bardzo dobrze zaadaptowane do marginalnych warunków środowiskowych, stanowią dodatkowe źródło żywności w określonych porach roku jak i element dobrze zbilansowanej diety. W obrębie rodzaju Lathyrus do najbardziej użytkowo rozpowszechnionych gatunków należy lędźwian siewny (Lathyrus sativus L.) i lędźwian czerwony (Lathyrus cicera L.). W krajowym rolnictwie w marginalnej skali uprawiany jest wyłącznie lędźwian siewny reprezentowany przez dwie odmiany oryginalne i nieliczne formy lokalne od ponad 200 lat obecne na terenie Podlasia. Z uwagi na wąską pulę genową ograniczonych geograficznie wyżej wspomnianych ekotypów, postęp hodowlany uwarunkowany jest wzbogaceniem puli genowej (poszerzeniem istniejącej zmienności cech) przez dopływ nowych genów reprezentowanych przez materiały lędźwianu o zróżnicowanym pochodzeniu geograficznym. Celem badań była ocena zmienności cech ilościowych i składu chemicznego nasion materiałów lędźwianu siewnego i czerwonego pochodzących z kolekcji IGR PAN i reprezentujących wybrane kraje Europy, Azji i Afryki. Na podstawie trzyletnich doświadczeń polowych dotyczących głównie struktury plonowania wykazano, że oceniane obiekty kolekcyjne charakteryzowały się szerokim zakresem zmienności cech ilościowych, po części specyficznej do kraju ich pochodzenia. Największą odrębnością na poziomie fenotypowym od lędźwianu siewnego charakteryzowały się pokrewne genetycznie obiekty lędźwianu czerwonego. W obrębie lędźwianu siewnego wyróżniono grupy obiektów (reprezentujących poszczególne kraje) o największym i najmniejszym podobieństwie pod względem ocenianych cech ilościowych. Na tle wszystkich grup krajowe formy wyróżniały się przede wszystkim wysokimi wartościami liczby strąków z rośliny, liczby nasion ze strąka i masy nasion z rośliny, a niska masa pojedynczego nasiona rzutowała na bardzo niską masę 1000 nasion, bardziej zbliżoną do drobnonasiennych form azjatyckich aniżeli do grubonasiennych ze Słowacji, Czech czy Węgier. Obiekty z tych ostatnich krajów mogą stanowić wartościowy materiał wyjściowy do poprawienia wielkości nasion i plonu (bez redukcji liczby nasion w strąku) drobnonasiennych lokalnych form krajowych. Na podstawie składu chemicznego nasion wyodrębniono grupy obiektów o najwyższej zawartości białka, tłuszczu i odrębnym profilu kwasów tłuszczowych.

The limited information available on many important and frequently basic aspects of neglected and underutilized crops hinders their development. In many cases this neglected species are very well adapted to various marginal growing conditions, contribute considerably to food supply in certain periods of year or are important for a nutritionally well-balanced diet. Grass pea (Lathyrus sativus L.) and red pea (Lathyrus cicera L.) belong to such species in the genus Lathyrus. In Polish agriculture only grass pea is cultivated on a marginal scale and it is represented by two original cultivars and small number of local ecotypes grown since over 200 years in isolate area of Podlasie region. Considering a very narrow gene pool of local varieties of grass pea, the breeding progress depends on enrichment of existing gene pool by an inflow of new genes represented by genetic resources of various geographical origin. The attempt was made at estimation of variation of quantitative traits as well as chemical composition of seeds using genetic resources represented by accessions derived from different countries of Europe, Asia and Africa and collected in Institute of Plant Genetics in Poznań. In result of three year field trials a broad variability of quantitative traits, particularly yield contributing traits was observed. The biggest differences were noticed in comparisons between L. sativus and L. cicera. Among grass pea materials originated from various countries the groups of accessions with highest and smallest similarity level for quantitative traits were distinguished. It was particularly true for Polish accessions characterized by high number of pods per plant, seed number per pod, seed weight per plant and low weight of 1000 seeds, more similar to small-seeded accessions of Asia origin in opposite to large-seeded material derived from Slovakia, Czech Republic and Hungary. This large-seeded accession may constitute a valuable initial material for seed size and yield improvement (without reduction of seed number per pod) of more primitive Polish small-seeded local varieties. On basis of performed chemical analysis of seeds the groups of accessions with high protein and fat content and valuable fatty acid profile were identified.