Prepozytywistyczna (?) koncepcja filozofii narodowej Michała Wiszniewskiego

Powstanie i rozwój polskiej filozofii narodowej zazwyczaj kojarzone są z pierwszą połową XIX wieku i myślicielami doby romantyzmu. Jednakże nie wszyscy filozofowie tamtego okresu należeli do wspomnianego nurtu. Niektórzy bardziej zbliżali się w swych poglądach do idei głoszonych przez późniejszych pozytywistów. Do tego grona należał Michał Wiszniewski (1797–1865), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedstawiciel krakowskiego ośrodka naukowego, uważany za jednego z głównych prepozytywistów polskich. Również i on wystąpił z projektem filozofii narodowej. W literaturze z zakresu historii filozofii rzadko się o niej wspomina. Wiszniewski nie napisał osobnego dzieła poświęconego w całości temu zagadnieniu. Myśli odnoszące się do koncepcji filozofii narodowej znajdują się w różnych jego pracach. Celem artykułu jest ich wydobycie, uporządkowanie i dostarczenie w miarę całościowego i spójnego obrazu tejże koncepcji. Z tego względu artykuł został podzielony na dwie części. W pierwszej (którą jest obecny artykuł) zostało zaprezentowane historyczno-filozoficzne tło, na którym zrodziła się koncepcja Wiszniewskiego, oraz czynniki, jakie wpłynęły na sformułowanie przez niego postulatu stworzenia polskiej filozofii narodowej. W artykule zwrócono ponadto uwagę na cechy, które łączą koncepcję Wiszniewskiego z romantykami, idealistami i sprawiają, że trudno jednoznacznie zakwalifikować ją jako prepozytywistyczną. Z drugiej zaś strony wykazano, co wyróżniało projekt Wiszniewskiego, pokazując, że filozofia narodowa niekoniecznie musi oznaczać to samo, co filozofia romantyczna o tendencjach mesjanistycznych.

Polish national philosophy is usually associated with the phenomena and concepts prevalent in the first half of the 19th century, i.e. in the Romantic era. This philosophy is traditionally linked with the main representatives of Romanticism, although not all Romantic thinkers belonged to this current – there were also philosophers whose views were closer to the ideas propagated later by positivists. This group includes Michał Wiszniewski (1797–1865), a professor at the Jagiellonian University, and a representative of the Krakow’s philosophical milieu, who is considered one of the main Polish prepositivists. He also put forward the idea of a national philosophy project, a concept rarely mentioned in the literature on the history of Polish philosophy. Wiszniewski did not write a separate work solely dedicated to this issue, but included thoughts related to the concept of national philosophy in his various works. Therefore, the aim of the article is to extract these thoughts from his works, systematise them, and develop a holistic and coherent picture of this concept. It is divided into two parts, and the purpose the first part is to present sources of Wiszniewski’s concept, i.e. the historical and philosophical background against which he developed his idea of national philosophy, and to discuss the factors which led him to postulate that it was necessary to create Polish national philosophy. The article indicates the features shared by Wiszniewski’s project and the Romantic ideas, which makes it impossible to call it wholly prepositivistc, as well as the features that differentiate these two, which indicates that national philosophy is not the same as Romantic philosophy.