Honor w krainie niekonsekwencji. Wokół myśli Józefa Tischnera, Adama Michnika i Leszka Kołakowskiego

Honor jest jedną z wartości trwale wpisanych w tradycyjny ethos polskiej kultury. W dawnych wiekach był wyróżnikiem jednej tylko warstwy społecznej – szlachty, lecz w wyniku przemian kulturowych pojęcie honoru uległo demokratyzacji i zagościło w uniwersalnym systemie wartości obejmującym całą strukturę społeczną. Rozumienie tego pojęcia nie uległo jednak homogenizacji. Można zatem dostrzec różne style myślenia o honorze i różne wzorce postaw człowieka honorowego w zależności od kontekstu społeczno-kulturowego. Są przesłanki, by mówić między innymi – każdorazowo w nieco innym znaczeniu tego słowa – o honorze chłopskim, góralskim, inteligenckim, o honorze opozycjonisty czy intelektualisty. W przedstawionym tekście autor prezentuje wyniki analizy sposobów rozumienia honoru u dwóch polskich myślicieli, którzy odegrali ważną rolę w polskim życiu intelektualnym drugiej połowy XX wieku – Józefa Tischnera i Leszka Kołakowskiego. Uzupełnieniem rozważań jest ukazanie postawy i poglądów Adama Michnika, jednego z czołowych działaczy opozycji demokratycznej ostatnich lat PRL oraz wpływowego pisarza, publicysty i redaktora, autora między innymi książki Z dziejów honoru w Polsce. Wgląd w jego refleksję na temat honoru połączony z analizą stanowiska Tischnera pozwala autorowi podjąć próbę rekonstrukcji ideału honoru u Kołakowskiego – ideału, którego ważność jest ponadczasowa.

Honor is one of the values permanently inscribed in the traditional ethos of the Polish culture. In the past centuries, it was a feature distinguishing only one social class – the nobility. However, as a result of cultural changes, the concept of honor was democratized, thus entering the universal system of values, shaping the entire social structure. The above notwithstanding, the understanding of this concept had not become homogenized in the process. Even today, one can still observe the concurrence of different styles of thinking about honor, manifest in a variety of coexisting patterns of honorable behavior and particular attitudes to honor, whose respective uniqueness depends on socio-cultural contexts. It is, therefore, possible to speak of the honor of peasants or Highlanders, or of the honor of an oppositionist or an intellectual, and it stands to reason that in each case the sense of the concept will prove to be slightly different. In this text, the author presents the results of an analysis of the ways in which honor is understood by Józef Tischner and Leszek Kołakowski – two Polish thinkers who played important roles in the intellectual life of Poland in the second half of the twentieth century. These considerations are further complemented by a reflection on one of the leading activists of the democratic opposition in the final years of the Polish People’s Republic, an influential writer, journalist, editor, author of Z dziejów honoru w Polsce. Wypisy więzienne [From the History of Honor in Poland. Prison Notes] and numerous other books – Adam Michnik. An insight into his views on honor, and the reflection on the stance he adopted, combined with the analysis of Tischner’s position, allows the author to reconstruct Leszek Kołakowski’s ideal of honor, whose currency transgresses time.