Filozofia prawa dla sędziów społecznych. Perspektywa Hegla i Fichtego

Po zarysowaniu kontekstu historycznego artykuł konstruuje normatywne uzasadnienie partycypacji obywateli w publicznym wymiarze sprawiedliwości na gruncie filozofii prawa Georga W.F. Hegla i Johanna G. Fichtego. Ich komplementarne filozofie prawa dają podstawy współczesnej filozofii prawa dla sędziów społecznych (in. ławników lub sędziów honorowych). Autorka dowodzi, że Heglowskie ujęcie ławnika jako podmiotu, który realizuje „prawo do samowiedzy” w sferze politycznej i prawnej i stanowi integralną część instytucji wymiaru sprawiedliwości ma większy i bardziej aktualny potencjał niż jego Fichteański odpowiednik. Sędziowie społeczni u Fichtego działają poza ramami prawa, na mocy obywatelskiej umowy o samopomocy prawnej na wypadek wyższej konieczności. Wszystkie dociekania i analizy, udokumentowane źródłami z uwagi na nowość problematyki, wiodą do następujących konkluzji: 1) działalność sędziów społecznych u Fichtego „unieważnia” prawo nieudolne, wadliwe lub niesprawiedliwe i w ten sposób antycypuje Formułę Radbrucha; 2) heglowscy ławnicy wpływają na realną transformację nowoczesnego, zatomizowanego społeczeństwa w społeczeństwo polites, transformują instytucje w ciała publiczne w mocnym sensie tego słowa; wreszcie przeciwdziałają alienacji społeczeństwa i prawa.

The article, following an outline of the historical context, designs a normative justification of citizens’ participation in the public administration of justice on the basis of the philosophy of right of Georg W.F. Hegel and Johann G. Fichte. Their complementary philosophies of right provide solid foundations for a modern philosophy of right for lay judges (also called honorary judges). It is further argued that Hegel’s concept of the honorary judge as a subject who realizes their right to political and legal self-awareness and is integral to the administration of justice has greater and more topical potential than its equivalent in Fichte’s writings. Fichtean honorary judges act outside the legal framework, by virtue of a civic contract on reciprocal judicial support in emergency. All inquiries, documented with sources, due to the novelty of the issue, lead to the following conclusions: 1) lay judges’ activism according to Fichte “invalidates” a wrongful, defective or unjust law. In this way Fichte anticipates Radbruch’s Formula; 2) Hegelian honorary judges have impact on the real transformation of modern, atomistic society of idiotes (individuals with private interests) into a society of polites (as in the ancient Greek politeia or Roman res publica), transform institutions into public bodies in the strong sense of this term; finally, they prevent the alienation of society and law.