Czynniki chemiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy w Polsce w latach 2008–2010

Wstęp: Celem artykułu jest przedstawienie informacji o występowaniu w zakładach pracy w Polsce czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz o liczbie zgłoszonych przez pracodawców osób narażonych zawodowo na te czynniki na podstawie danych zgromadzonych w centralnym rejestrze. Omówiono cele i zadania prowadzonego rejestru oraz zakres i sposób gromadzenia danych. Materiał i metody: Analizie poddano dane dotyczące substancji chemicznych i procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym nadesłane do centralnego rejestru w latach 2008-2010. Wyniki: W omawianych latach zgłoszono do rejestru ponad 300 rakotwórczych lub mutagennych substancji chemicznych (corocznie zgłaszało je ok. 2,5 tys. zakładów pracy). Spośród procesów technologicznych uznanych za zawodowe kancerogeny wykazywano prace w narażeniu na pyły drewna twardego oraz procesy technologiczne związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) obecne w produktach węglowych. Prace w kontakcie z pyłami drewna twardego zgłaszało corocznie po ok. 660 zakładów pracy, a liczba zgłoszonych osób zawodowo narażonych na ten czynnik wynosiła 11-13 tys. rocznie. Procesy technologiczne związane z narażeniem na WWA obecne w produktach węglowych zgłaszało 117-125 zakładów pracy, a osób narażonych zgłaszano ok. 3 tys. rocznie. Wnioski: Najbardziej rozpowszechnionymi rakotwórczymi/mutagennymi substancjami chemicznymi były benzen, związki chromu(VI) - dichromian(VI) i chromian(VI) potasu, tritlenek chromu oraz inne związki chromu(VI), tlenek etylenu, azbest, benzo[a]piren oraz jedna z niespecyfikowanych benzyn. Najwięcej mężczyzn było narażonych na poszczególne WWA i benzen, a kobiet - na benzen, dichromian(VI) potasu, chromian(VI) potasu, akrylamid, tlenek etylenu i niespecyfikowaną benzynę. Brak jednoznacznej definicji narażenia na czynniki rakotwórcze powoduje, że pracodawcy mają problem z właściwym określeniem liczby narażonych pracowników. Med. Pr. 2013;64(2):181–192

Background: The aim of this paper is to present a concise but comprehensive information on the occurrence of carcinogenic or mutagenic agents in Polish enterprises and the number of workers exposed to those agents reported to the central register by employers. Objectives and responsibilities of the register, as well as the range and methods of data gathering are discussed. Material and Methods: Data concerning carcinogenic or mutagenic chemical substances and technological processes reported to central register in 2008-2010 were analyzed. Results: In 2008-2010 more than 300 carcinogenic or mutagenic chemical substances were reported to the register. Approximately 2500 plants reported above 150 000 per-person-exposures annually. Among all technological processes regarded as occupational carcinogens, hardwood dusts exposure (about 660 companies; 11 000-13 000 exposed workers each year) and exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) present in coal products (117-125 plantsl 3000 exposed per year) were reported. Conclusions: The most widespread carcinogenic/mutagenic substances were: benzene, chromium(VI) compounds: potassium dichromate and chromate, chromium(VI) trioxide and other chromium compounds, ethylene oxide, asbestos, benzo[a]pyrene and gasoline. The highest number of men was exposed to particular PAHs and benzene , and the majority of women was exposed to benzene, potassium dichromate and chromate, acrylamide, ethylene oxide and gasoline. The lack of clear-cut definitione of occupational exposure to carcinogen creates a problem faced by employers in defining the accurate number of exposed workers. Med Pr 2013;64(2):181–192