Konflikty społeczne na tle środowiskowym związane z udostępnianiem złóż kopalin w Polsce

Pomimo wymogu prowadzenia konsultacji społecznych na etapie projektowania inwestycji o szczególnej uciążliwości środowiskowej, konflikty społeczne wokół planowanych lub realizowanych projektów górniczych nie należą obecnie do rzadkości. Na podstawie różnych źródeł informacji autor zidentyfikował kilkadziesiąt konfliktów tego rodzaju, zaistniałych w latach 2004-2009 w wielu rejonach Polski. Dotyczą one górnictwa rozmaitych kopalin, zróżnicowanego pod względem metod i wielkości wydobycia, przybierają też różną skalę. Interwenientami mogą być społeczności lokalne, pozarządowe organizacje ekologiczne oraz inne grupy interesu. W szczególny sposób stroną konfliktu stają się również władze samorządowe, od których zależy decyzja o lokalizacji inwestycji. Interwenienci działają zwykle pod wspólnym hasłem ochrony środowiska. Pojęcie to bywa jednak odmiennie rozumiane - od środowiska naturalnego (ekolodzy) po szeroko pojęte środowisko człowieka (społeczności lokalne). Z kolei różne podmioty gospodarcze lub instytucje publiczne kierują się najczęściej odmiennym spojrzeniem na kierunki zagospodarowania przestrzennego danego terenu. W artykule zdefiniowano środowisko człowieka jako otoczenie naturalne i antropogeniczne, w którym człowiek egzystuje, dążąc do zaspokojenia wszelkich swoich potrzeb. Na otoczenie to składają się elementy materialne i niematerialne, ich cechy i relacje. Środowisko takie obejmuje również samego człowieka oraz różne aspekty jego życia (zdrowotne, społeczne i ekonomiczne). Zdaniem autora nadrzędnymi przyczynami konfliktów wokół zagospodarowania złóż kopalin są: (1) brak wiedzy i błędne wyobrażenia społeczne na temat górnictwa, gospodarki i środowiska, (2) syndrom NIMBY oraz (3) trudności w podejmowaniu obiektywnej i kompromisowej decyzji przez władze lokalne. W związku z powyższym istnieje wyraźna potrzeba poprawy wizerunku górnictwa w odbiorze społecznym poprzez odpowiednią politykę informacyjno-edukacyjną państwa i poszczególnych podmiotów sektora surowcowego. Niezbędne wydaje się także wypracowanie metod kompleksowej oceny projektów górniczych w duchu zrównoważonego (gospodarczo, społecznie i środowiskowo) rozwoju, na przykład w oparciu o analizę wielokryterialną. Autor proponuje też wzbogacanie raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć górniczych na środowisko o (1) waloryzację turystyczno-rekreacyjną danego obszaru oraz (2) analizę kwestii związanych z transportem surowca poza teren zakładu górniczego.

Despite of a requirement of public consultations at a planning stage of environmentally hazardous investments, social conflicts related to mining projects are not exceptional cases at present. Based on different sources of information, the author has identified several dozens of such conflicts observed on a different scale in many areas of Poland in the period 2004-2009. They concern mining of various minerals, diversified in respect of exploitation methods or quantity of output. Local communities, non-governmental (mainly ecological) organizations and other groups of interest can be act as intervenients. Local governments, as decision bodies, become a specific side of conflict. Intervenients usually undertake common actions aiming at, in their view, environmental protection. However, the term is understood in different ways, as the 'natural environment' (environmentalists) on the one hand, and as widely interpreted 'human environment' (local communities) on the other. Moreover, various companies or public institutions are guided by their own standpoints on directions of spatial development of an area under consideration. In the paper, human environment was defined as the natural and anthropogenic surroundings in which people exist aiming at fulfilling all their needs. The human environment is composed of both material and non-material components, their features and relations. Moreover, the term also includes a man himself and different aspects of his life (among others health, social and economic issues). According to the author, essential reasons that the mining-related conflicts are provoked by are as follows: (1) lack of knowledge and false opinions on the subject of the mining, economy and enironment, (2) NIMBY syndrome, (3) difficulties in the process of undertaking the objective and well-balanced decision by local authorities. Therefore, there is an urgent need to improve the public image of mining industry by means of appropriate information-educational policy of the state and individual mining firms. It also seems essential to work out methods of complex evaluation of mining projects in the spirit of sustainable (economically, socially and environmentally) development, e.g. like those based on multi-criteria decision analysis (MCDA). Moreover, the author suggests to enrich the environmental impact assessment reports (EIAR) concerning mining projects by (1) introducting the touristic-recreational valorisation of an area under consideration and (2) analysing of hazards related to the transport of mineral products beyond mining plants.