Morphology and microstructure of oligoiamellar teeth in Paleozoic echinoids Part 2. Givetian (Middle Devonian) stage of evolution of oligolamellar teeth

Oligolamellar echinoid teeth, primitive in general morphology, are represented in the Givetian of the Skały beds (Grzegorzowice-Skały Section, Holy Cross Mts, Poland) by a few types differing mainly in fine details of their adaxial surfaces which may be smooth, ledged or denticulate. It is suggested that these characters reflect the adaptation to particular feeding habits. A new kind of Givetian echinoid teeth, closely related to the oligolamellar one is described. In some characters such as greater number of lamellae which also are thinner, they seem to be “intermediate” between oligolamellar and another group of Givetian echinoid teeth, for which the name multilamellar is proposed. It is newly recognized and briefly characterized.

W żyweckich osadach serii skalskiej profilu Grzegorzowice—Skały (Skały, kompleks XVI i XVII) oraz Miłoszowa (Góry Świętokrzyskie) znaleziono obfity i zróżnicowany materiał jeżowcowy w postaci izolowanych płytek pancerza, kolców oraz elementów aparatu szczękowego. Kontynuując pracę nad ewolucją zębów jeżowców paleozoicznych (Jesionek-Szymańska 1979) w niniejszej pracy opisano 3 odmiany zębów oligolamellarnych różniących się głównie szczegółami budowy ich adaksjalnej powierzchni, która może być gładka, pokryta listewkami lub ząbkami, w zależności od wykształcenia adaksjalnych brzegów blaszek. To zróżnicowanie stanowi zapewne wyraz przystosowania do sposobu i rodzaju pożywienia. W pracy opisano również nieznany dotąd typ zębów podobny w ogólnym planie budowy do zębów oligolamellarnych lecz o blaszkach zębowych nieco liczniejszych (do 40-tu), cieńszych, łukowato wygiętych. Powierzchnia adaksjalna jest całkowicie pokryta gładką wapienną polewą, tak, że układ blaszek zębowych widoczny jest tylko na zwietrzałych okazach lub w pobliżu strefy wzrostu. Wspomniane cechy zbliżają nową odmianę do struktur obserwowanych w dużej grupie zębów nazwanych tu multilamellarnymi. Zęby te, bardzo liczne w żywecie serii skalskiej, zostały w niniejszej pracy po raz pierwszy zdefiniowane i krótko scharakteryzowane. Opisane typy zębów pochodzą z warstw jednego wieku, co nakazuje ostrożność w wyciąganiu wniosków co do przebiegu ich ewolucji. Analiza porównawcza cech morfologicznych wykazuje jednak, że zęby oligolamellarne mogły być grupą wyjściową, która poprzez szereg przekształceń jak: powiększenie ilości blaszek, ich ścienienie i uzyskanie pewnego rodzaju plastyczności, oraz zwiększenie roli polewy spajającej poszczególne elementy, dały znacznie bardziej udoskonalony typ, za jaki można uznać zęby multilamellarne. Warto zauważyć, że ten kierunek ewolucyjny musiał być kontynuowany w późniejszej historii Echinoidea — wystarczy przypomnieć, że kilkunastomilimetrowy ząb współczesnego przedstawiciela jeżowców regularnych Echinus miliaris zbudowany jest z ponad dwóch tysięcy blaszek zębowych o grubości nie przekraczającej 0,00114 mm.