Teatralna wizualizacja ludzkich emocji jako retoryczny środek perswazji w homiliach Bazylego Wielkiego o ludzkich wadach

Przedstawianie różnych stanów emocjonalnych w sposób obrazowy, odwołujący się do wrażeń wzrokowych, charakterystyczny dla spektaklu teatralnego, jest częstą praktyką Bazylego Wielkiego (zm. 379 r.) w jego homiliach o wadach gniewu, zazdrości, bogacenia się i pijaństwa. Przeprowadzona analiza homilii moralnych pozwoliła na wydobycie i omówienie w niniejszym artykule trzech szczególnych retorycznych środków perswazji, które posłużyły kaznodziei do ukazania w sposób obrazowy ludzkich emocji. Są to: 1) wprowadzanie scen dialogowych z udziałem postaci uosabiających krytykowane wady i przejawiających różne emocje; 2) plastyczny sposób prezentowania uczuć postaci z zastosowaniem ruchu scenicznego i wykorzystaniem elementów scenografii; 3) odwoływanie się do słuchaczy jako widzów i wywoływanie u nich emocji przez wrażenia wizualne. Za pomocą tych środków retorycznych Bazyli prezentował swojemu audytorium rodzaj teatralnego spektaklu, wzbudzając także u słuchaczy emocje w postaci lęku przed popadnięciem w niewolę wad krytykowanych przez kaznodzieję. Podobnie jak w antycznej tragedii greckiej pouczenia homiletyczne Bazylego dzięki elementom wizualnym pełniły rolę swoistego oczyszczenia duszy ze złych emocji związanych z uzależnieniem od moralnych wad.

The presentation of various emotional states in a pictorial way, referring to visual impressions, characteristic of a theatrical performance, is a common practice of Basil the Great (d. 379) in his homilies on the vices of anger, jealousy, getting rich and drunkenness. The analysis of the homilies makes it possible to extract and discuss in this article three specific rhetorical means of persuasion that were used by the preacher to present human passions in a pictorial manner: 1) introducing dialogue scenes with the participation of characters embodying the criticized faults and displaying various feelings; 2) a plastic way of presenting the characters’ passions with the use of stage movement and elements of the scenery; 3) appealing to listeners as viewers and evoking emotions in them through visual impressions. With the help of these rhetorical means, Basil presented a kind of theatrical spectacle to his listeners, arousing in them a feeling of fear of falling into the slavery of the vices criticized by the preacher. As in the ancient Greek tragedy, Basil’s homiletic teachings, thanks to their visual elements, played the role of a kind of purification of the soul from bad sentiments related to addiction to moral defects.