Comments on the Late Devonian placoderms from the Holy Cross Mountains [ Poland ]

Taxonomy of the Late Devonian placoderm remains from the Holy Cross Mountains, Poland, described by Gorizdro-Kulczycka (1934, 1950) and Kulczycki (1956, 1957), is revised. Several recently found specimens are also mentioned. The old collections are composed of representatives of Ptyctodontidae, Holonematidae, Plourdosteidae, Pholidosteidae, Selenosteidae, Titanichthyidae and Dinichthyidae, the latter with an undescribed species of Eastmanosteus. Newly found specimens belong to Ptyctodontidae, Plourdosteidae and Dinichthyidae. The occurrence of the Antiarcha in the Late Devonian of the Holy Cross Mountains, suggested by former authors, has not been confirmed.

Celem pracy jest rewizja taksonomiczna późnodewońskich plakodermów z Gór Świętokrzyskich, zebranych przez Jana Czarnockiego, Juliana Kulczyckiego i Zinaidę Gorizdro-Kulczycką. Zbiory te znajdują się obecnie w Muzeum Ziemi i w Muzeum Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Ponadto opisano kilka nowych okazów, znalezionych w ostatnich latach przez Jerzego Dzika (Instytut Paleobiologii PAN) i Grzegorza Rackiego (Uniwersytet Śląski). Kolekcja starsza została po części opisana przez Gorizdro-Kulczycką (1934, 1950) i Kulczyckiego (1956, 1957). Okazy badane pochodzą przede wszystkim z Wietrzni, Kadzielni i Psich Górek w Kielcach oraz z Ostrówki i innych odsłonięć w regionie gałęzickim, a także z Kowali na południe od Kielc i Płucek w pobliżu Łagowa (Fig. 1). Ustalenie wieku okazów ze starszych kolekcji (Tabela 1) jest obecnie niezmiernie utrudnione. Wyżej wymienieni autorzy korzystali, przy określaniu pozycji stratygraficznej okazów, z podziału stratygraficznego używanego przez Czarnockiego (m.in. w Gorizdro-Kulczycka 1934). Czarnocki stosował swoisty trójdzielny podział franu i nie uwzględniał w rozważaniach stratygraficznych nieizochroniczności granic wydzieleń litostratygraftcznych w dewonie świętokrzyskim, spowodowanej m. in. synsedymentacyjną tektoniką blokową (Szulczewski 1989). Datowanie okazów nowych przedstawione jest w Tabeli 2. W starszych zbiorach stwierdzono obecność przedstawicieli rodzin Ptyctodontidae, Holonematidae, Plourdosteidae, Pholidosteidae, Selenosteidae, Titanichthyidae i Dinichthyidae. Zilustrowano nie opisane przez poprzedników fragmenty szkieletu Malerosteus gorizdroe Kulczycki, 1957: puszkę nosową (Fig. 3A-C) i płytkę zanosową (postnasale) (Fig. 3D-G). Wbrew doniesieniom Gorizdro-Kulczyckiej (1950) i Kulczyckiego (1957) nie potwierdzono obecności Antiarcha w badanym materiale. Okaz zaliczony przez Kulczyckiego (1957) do Bothriolepis (Antiarcha) jest prawdopodobnie przedstawicielem Brachythoraci (Arthrodira). Wśród okazów nowych znaleziono przedstawicieli Ptyctodontidae: fragmenty płytek zębowych (Fig. 2A-C) i brzusznej środkowej (medioventrale; Fig. 2E) Rhynchodus sp. oraz fragment kolca grzbietowego o nieokreślonej przynależności gatunkowej i rodzajowej (Fig. 2D). Oprócz ptyktodontów występują tam okazy Plourdosteidae i Dinichthyidae, a wśród tych ostatnich duża płytka karkowa (nuchale), należąca do Dunkleosteus sp. (Fig. 4A) oraz fragment grzbietu czaszki wraz z płytką szczękową dolną (inferognathale) młodocianego osobnika nowego gatunku z rodzaju Eastmanosteus (Fig. 4B). Należy on prawdopodobnie do tego samego gatunku, co najbardziej kompletny polski okaz Dinichthyidae, opisany przez Kulczyckiego (1957: pl. IV: 1, 2). Gatunkowi temu poświęcone będzie odrębne studium.