System zarządzania bezpieczeństwem w lotnictwie cywilnym – proces kształtowania przepisów międzynarodowych

Zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie cywilnym stało się przedmiotem regulacji prawnych stosunkowo niedawno. Samo bezpieczeństwo zaś stanowi priorytet w działalności podmiotów lotniczych już od czasu II wojny światowej. Zaczęto wówczas zwracać uwagę na czynniki obniżające poziom bezpieczeństwa w trakcie wykonywania operacji lotniczych. Wtedy rozpoczęły się także ery poszczególnych czynników wpływających negatywnie na bezpieczeństwo lotnicze. W pierwszej erze – czynnika technicznego – szczególną uwagę poświęcano wadom konstrukcyjnym statków powietrznych. Po wyeliminowaniu większości problemów natury technicznej, co było ściśle związane z rozwojem konstrukcji płatowców, nastąpiła era czynnika ludzkiego. Zaczęto skupiać się na błędach ludzkich, uchybieniach i słabościach człowieka. Era czynnika ludzkiego tak naprawdę nigdy się nie zakończyła – człowiek nadal pozostaje przyczyną występowania niektórych zdarzeń lotniczych. Jednakże poczyniono ogromne inwestycje w środki neutralizujące skutki ludzkich błędów. Po erze czynnika ludzkiego nastąpiła era systemowa (organizacyjna). Zwrócono uwagę, że lotnictwo jest systemem złożonym z wielu elementów, które uzupełniają się wzajemnie, a niewydolność choćby jednego z nich zaburza działanie całego systemu. Zauważono także, iż ludzie nie funkcjonują w próżni, ale w określonych sytuacjach operacyjnych. Ponadto lotnictwo funkcjonuje w zmiennym otoczeniu (środowisko naturalne, wzrost ruchu lotniczego, pasażerowie, konkurencja, koncepcje użytkowania przestrzeni powietrznej, technologie) – aby sprostać jego wymaganiom, niezbędne jest prowadzenie efektywnego procesu zarządzania bezpieczeństwem. Międzynarodowe organizacje lotnicze kooperują w zakresie opracowywania regulacji prawnych oraz wytycznych, również tych dotyczących bezpieczeństwa. Muszą one uwzględniać pojawiające się, coraz to nowe wyzwania dla lotnictwa cywilnego i wspierać poszczególne państwa członkowskie w zarządzaniu bezpieczeństwem w sposób jednolity.

Civil aviation safety management has become a relatively recent subject of regulation, while safety itself has been a priority in the activities of aviation entities since World War II. It was back then when people started to pay attention to the factors lowering the level of air operations safety. Since that moment the era of individual factors negatively influencing aviation safety has begun. The first era – the technical factor – concerned aircraft construction defects. After eliminating most of technical problems, which was closely related to the development of airframe structures, the era of the human factor began. The focus was set on human errors, human breaches and weaknesses. The era of the human factor has never really ended, people continue to cause of some aviation incidents. However, huge investments have been made in measures to counteract the effects of human error. The era of the human factor was followed by the systemic (organizational) era. It was pointed out that aviation is a system composed of many elements that complement one another, and the failure of even one of them disrupts the operation of the entire system. It has also been noticed that people do not function in a vacuum, but in certain operational situations. Moreover, aviation functions in a changing environment (natural environment, air traffic growth, passengers, competition, airspace use concepts, technologies), in order to meet its requirements it is necessary to conduct an effective safety management process. International aviation organizations cooperate in the development of regulations and guidelines, including those related to safety. They must take into account the emerging, new challenges faced by civil aviation as well as support individual member states in managing safety in a consistent manner.