Neomarksizm jako fundament radykalnej teorii edukacji (część I) (Lata 1970–1980: aplikacja pojęć reprodukcji, hegemonii i ideologii w socjologii edukacji – rys historyczny)

Artykuł ten opowiada intelektualną historię neomarksizmu w teorii i filozofii edukacji. Neomarksizm przedstawiany jest tu jako fundament tzw. radykalnej teorii edukacji, na której gruncie wyrasta dyskurs pedagogiki krytycznej H. A. Giroux. Główną tezą artykułu jest twierdzenie, iż tzw. radykalne myślenie o krytycznej misji pedagogiki oraz o funkcjach i perspektywach zmiany systemu oświaty, przypisywane nieraz automatycznie uczniom P. Freirego, takim jak H. Giroux, P. McLaren, I. Shor, J. Kincheloe, D. Macedo i innym, nie wzięło się w ich kręgu znikąd. To pokolenie pedagogów rozpoczynające swoje kariery naukowe na początku lat 80., wychowywało się na lekturach wcześniejszych co najmniej o jedną dekadę, które posługiwały się Marksowskim pojęciem reprodukcji w celu zakwestionowania założenia, że szkoła funkcjonuje jako instytucja „równych szans” dla wszystkich i służy rozwojowi demokratycznego i egalitarnego porządku społecznego. Śledząc aplikacje idei Marksa i ich neomarksistowskich rozwinięć na przestrzeni dekady 1970–1980 w teorii i socjologii edukacji, esej ten – w prezentowanej tu, pierwszej jego części – zmierza do wyjaśnienia problemu postępującej radykalizacji teorii edukacyjnej jeszcze przed interwencjami H. Giroux, opracowującemu swoją wizję pedagogiki i filozofii edukacji w oparciu o dziedzictwo neomarksizmu, lecz także w krytycznym z nim dialogu.

The paper narrates the intellectual history of neo-Marxism in educational theory and in the sociology of education. Neo-Marxism is pictured here as a foundation of the so-called “radical educational theory”, serving as a groundwork generating the discourse of critical pedagogy as envisaged by H. A. Giroux. The main argument advanced in the article is that the “radical” theorization of the functions and possibilities of transforming the educational system, along with pedagogy’s mission, cannot simply be attributed to the disciples of P. Freire such as H. Giroux, P. McLaren, I. Shor, J. Kincheloe, D. Macedo and others – as it is commonly held – since these thinkers came of age reading and learning from a much earlier generation of social and educational critics who utilized Marx’s notion of reproduction to challenge the traditional, optimistic assumption that school functioned as a “great equalizer” – an institution that promotes the development of a democratic and egalitarian society. Following the applications of Marx’s ideas and their neo-Marxist developments within the 1970s–1980s in the educational theory and in the sociology of education, the paper – in its first part – attempts to illuminate the problem of a gradual radicalization of educational theory well before the interventions of Giroux whose philosophy of education and the pedagogical vision accompanying it have both been based on neo-Marxism, and flourished from a critical dispute therewith.