Lifelong learning i poradoznawstwo w perspektywie krytycznej: pedagogie konformizmu i rządomyślności

Kształcenie ustawiczne, wraz z wyrosłą na jego gruncie ideą całożyciowego uczenia się, podziela dziś los każdego innego podsystemu oświaty: w coraz większym stopniu zagarniane jest przez dominującą ideologię neoliberalną, która w uczeniu się dostrzega narzędzie rozwoju ekonomicznego, otwierającego drogę do konsumpcyjnego uczestnictwa w gospodarce. Warunkiem wstępnym tego uczestnictwa jest akceptacja – dostosowywanie się do istniejącego porządku rzeczy. W artykule tym rozpatruję dyskurs całożyciowego uczenia się i poradoznawstwa z punktu widzenia udziału, jaki bierze on we wzmacnianiu i w reprodukowaniu neoliberalnej filozofii edukacji. Na przykładach wypowiedzi wybranych badaczy pokazuję obecność w ramach andragogicznej i poradoznawczej refleksji nad edukacją aksjologicznej i interpretacyjnej perspektywy racjonalności instrumentalnej. Nieświadome przyjmowanie tej perspektywy przez badaczy jest powodem charakterystycznego dla nich braku krytycznej postawy wobec przedrozumienia pochodzącego z ich własnego społecznego otoczenia, ostatecznie zaś nadaje ściśle konformistyczny charakter postulowanym przez nich oddziaływaniom edukacyjnym.

The pedagogical idea of lifelong learning is currently partaking the lamentable fate of all the other sub-systems of education: it is increasingly being subsumed under the neoliberal ideology of market fundamentalism which sees learning as a vehicle to economic progress and to consumptionist participation in the economy and thus strips learning it of its public, ethical and emancipatory significance. The main precondition of this participation is, simply, acceptance – the individual’s ability to conform to the existing state of things. In my paper, I use Foucault’s critical concepts of discourse, knowledge/power and bio-power to analyze the mainstream discourses of lifelong learning and counseling and to illuminate the part they play in reinforcing and reproducing the neoliberal philosophy of education: a philosophy of social conformism and “governmentality”. I demonstrate within the andragogical and “counsellogical” reflection on education the overwhelming presence of instrumental rationality, rampant both in its axiological and interpretive assumptions. I further argue that adopting such a perspective makes educators characteristically uncritical of pre-understandings originating in their own social environment and thus governing their thought, and ultimately renders their pedagogies a grossly conformist, antiintellectual, let alone anti-pedagogical enterprise.