O byciu nauczycielem – między tragizmem roli a szczelinami emancypacji

Byciu nauczycielem towarzyszy doświadczenie nieuchronnej ambiwalencji, charakterystyczne dla kondycji człowieka w ogóle. W przypadku nauczyciela jest ono związane z jego funkcjonowaniem między dwoma dyskursami – z jednej strony dyskursem reprodukcji kulturowej, który domaga się od nauczyciela tego, aby przekazywał swoim uczniom wypracowany przez pokolenia zasób kulturowy i kształtował ich tożsamość zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorcami. Z drugiej strony – dyskursem pajdocentrycznym, według którego powinien on tworzyć warunki swobodnego rozwoju dziecka w poszanowaniu jego autonomii. Problem jednak w tym, że obydwa zadania stojące przed nauczycielem stanowią elementy odmiennych, ale społecznie konstruowanych dyskursów – obydwa zatem są zewnętrznie narzucanymi składowymi roli nauczyciela. W kontekście współczesnej kultury neoliberalnej przestały one jednak funkcjonować jako alternatywne wzorce roli nauczyciela, a zostały połączone dzięki scentrowaniu wszystkich potencjalnych celów rozwojowych jednostki do działalności wolnorynkowej. W tej rekonfiguracji widzę możliwość postrzegania nauczyciela analogicznie do postaci bohaterów antycznych tragedii, którzy wplątani są w starcie sił ich przerastających, których wpływu nie da się uniknąć. Heroizm postaci nauczyciela lokuję natomiast w jej niezłomności w dążeniu do prawdy o świecie i własnej w nim egzystencji.

Being a teacher is a concomitant of the experience of unavoidable ambivalence, which is characteristic to human condition in general. In the teacher’s case, it is related to functioning between two discourses—on the one hand, the discourse of cultural reproduction, which demands the teacher to pass on the earned by generations culture to his scholars and shape their identity accordingly to socially acceptable patterns. On the other hand, the paid ocentric discourse, which states that the teacher should create favourable conditions for the uninhibited development of a child in respect of its autonomy. The issue here is the fact, that both tasks the teacher has to face are the elements of different, yet socially constructed discourses. Therefore, both are externally enforced components of a teacher’s role. In the context of modern, neoliberal culture, they no longer function as alternative patterns of a teacher’s role, but merged, due to centralisation of all the individual’s development aims to free market activity. In this reconfiguration, I see the possibility to perceive a teacher analogically to the heroes of ancient tragedies, involved in a clash of forces that surpass them and have unavoidable influence on them. The heroism of a teacher I place in his firmness in attempts to discover the truth about the world and his existence in it.