„Nie z nienawiścią, lecz z pogardą patrzy kot na psa”. Čapkowskie uwagi na temat psychiki zwierzęcej

Książka Karla Čapka Měl jsem psa a kočku (Miałem psa i kota) ukazała się (pośmiertnie) w 1939 roku na czeskim rynku wydawniczym. Publikacja ta, składająca się z kilku esejów, opowieści o foksterierze Dášeńce i humorystycznego przewodnika po rasach psów, była traktowana przez badaczy literatury głównie jako swego rodzaju hybrydyczny bricolage różnych gatunków literackich i publicystycznych. Zamieszczone w niej opowieści o zwierzętach czerpią materiał tematyczny z codziennej i empirycznej obserwacji i nie wymagają korzystania z systemów kulturowych odniesień i wyobrażeń. Ich odbiór wymaga jednak wiedzy powszechnej, dostępnej dla tych (czyli właściwie dla wszystkich), którzy mieli do czynienia ze zwierzętami domowymi i dzięki temu są w stanie potwierdzić te spostrzeżenia, skonfrontować je z własnym doświadczeniem i w efekcie docenić trafność i wnikliwość diagnoz przedstawionych przez autora. Paradoksalne konkluzje, które Čapek wywodzi ze swych spostrzeżeń, wytrącają czytelnika z rutyny poznawczej i pokazują, że problem życia emocjonalnego i intelektualnego zwierząt jest bardziej skomplikowany, niż to się zwykło uważać. Narracyjne portrety psich i kocich bohaterów służą przede wszystkim budowaniu modeli antropologicznych, dla których wzorce zachowań zwierząt stanowią przekonującą (bo sprowadzoną do uproszczonych „podstawowych” matryc behawioralnych) egzemplifikację.

The book by Karl Čapek Měl jsem psa a kočku (I had a dog and a cat) appeared (posthumously) in 1939 in the Czech publishing market. This publication, which consisted of several essays, a story about the fox terrier Dašenka and a humorous guide to dog breeds, was mostly treated by literary scholars as some kind of hybrid bricolage of a miscellaneous texts. The animal stories published in this book draw their thematic material from everyday and empirical observation and do not need to use systems of cultural references and imagination. Their reception, however, requires common knowledge, available to those (i.e., in fact, to everyone) who have ever dealt with domestic animals and thus are able to confirm these observations, confront them with their own experience and, as a result, appreciate the accuracy and insight of the diagnoses offered by the author. The paradoxical conclusions of Čapek’s remarks throw readers out of their cognitive routine and show that the problem of animal emotional and intellectual life is more complicated than is usually considered. The narrative portraits of dog and feline heroes are primarily used to build anthropological models for which the patterns of animal behaviour constitute a convincing (because reduced to simplified “basic” behavioural matrices) exemplification.