Studies on graptolites 1. Development and structure of Pristiograptus gotlandicus (Perner)

This paper describes the astogeny and structure of Pristiograptus gotlandicus (Perner), etched from Silurian erratic boulders. This species differs from typical pristiograptids in certain characters of the thecal aperture whose morphological significance is discussed.

W pracy opisano budowę i rozwój astogenetyczny Pristiograptus gotlandicus (Perner ) na podstawie okazów, wypreparowanych metodami chemicznymi z dwu głazów narzutowych (S. 120 - z Rewala , woj. koszalińskie i S. 162 - z Czarnkowa , woj. poznańskie). Graptolit ten, opisany dotychczas z dolnego ludlowu wyspy Gotland, Czechosłowacji, W. Brytanii, Turyngii i Polski, był jednak słabo poznany pod względem morfologicznyrn. Rozwój astogenetyczny, wyjaśniony prawie kompletnie, reprezentuje normalny typ monograptidowy. Dorosła sikula jest prawie prosta i ma 2,04-2,08 mm długości. Prosikula ma 0,36-0,44 mm długości , metasikula zas około 1,70 mm. Rabdozom jest prosty, przy czym w części proksymalnej na 10 mm przypada 11-12 tek. Wysokość rabdozomu waha się od około 0,80 mm przy pierwszej tece - do około 2,00 mm w pomierzonych częściach dystalnych. Budowa tek, w zasadzie typu pristiograptusowego, odznacza się obecnością pewnych cech, odróżniających ten gatunek od typowych pristiograptusów (por. fig .2). Teki proksymalne (3- 5 pierwszych tek) maja początkowo apertury gładkie, następnie zaś podlegają pewnej modyfikacji przez dodanie z obu stron apertury dodatkowego fuzellusa (fig.3). Jest on łukowato wygięty i wyklinowuje się stopniowo w kierunku wentralnym i dorsalnym. Tworzy on rodzaj skrzydełkowatego wyniesienia, nadającego tekom charakterystyczny wygląd. W miarę dalszego wzrostu, wyniesienie to nie akcentuje się, a nawet ulega niwelacji przez pojawienie się w kącie dorsalnym wyrostka nowego krótkiego fuzellusa, który autor nazywa "kątowym". Nadaje to tekom proksymalnym postać definitywna. Teki dystalne sa pozbawione łukowato wygiętych fuzellusów. O ile można było ustalić, są one początkowo gładkie, następnie zaś przyjmują postac definitywną przez pojawienie się jednego lub dwu fuzellusów kątowych. Ścianki tek stają się przez to skośne w stosunku do osi rabdozomu, co stanowi charakterystyczną cechę tego gatunku. Różnice w budowie apertury tek proksymalnych i dystalnych ilustruje diagram (fig. 2). Znaczenie opisanych tu zróżnicowań aperturalnych Pristiograptus gotlandicus (Perner) nie jest jasne. Można je traktować zarówno jako specjalną modyfikację tek typu pristiograptusowego, nie mającą związku z innymi typami apertury monograptusów, lub uważać za pierwsze stadia tworzenia się parzystych wyrostków aperturalnych Saetograptinae, zwłaszcza zaś typu Colonograptus. Dokładne porównanie budowy fuzellarnej tych obu typów wyrostków aperturalnych skłania autora do przyjęcia pierwszej alternatywy. Zróżnicowania aperturalne Pristiograptus gotlandicus nie stanowiłyby zatem zaczątkowych wyrostków prowadzących do Colonograptus, ale byłyby raczej wyrazem specjalizacji typowych pristiograptusow, Wskazuje na to kształt ostatniego fuzellusa aperturalnego, obecność fuzellusów katowych, a także występowanie P. gotlandicus, stwierdzane stale w poziomie P. nilssoni, obok przedstawicieli Colonograptus. W obu zbadanych głazach, opisanemu tu gatunkowi nie towarzyszyły odpowiednie formy przewodnie, pozwalające ustalić poziom graptolitowy, z którego pochodziły głazy. Towarzyszące formy retiolitesowe wskazują jednak na dolny ludlow, jako najprawdopodobniejszy ich wiek.