Prowizoryczny (substytutywno-dyspersyjny) status etyki w polskim systemie edukacji

Przedmiotem niniejszego artykułu jest rzeczywiste – nie tylko formalne, ale i faktualne – usytuowanie etyki jako przedmiotu szkolnego w strukturze nadzorczo-zarządczo-organizacyjnej polskiego systemu edukacji. Celem badawczym tego tekstu jest wykazanie, za pomocą argumentacji opartej na rodzimej i zagranicznej literaturze naukowej, opiniotwórczych publikatorach oraz autorskiej eksploracji, że etyka jest – nie wiedzieć czemu – jedynym przedmiotem w systemie oświaty w Polsce, którego rachityczno-mgławicowy status można określić jako instytucjonalne rozproszenie lub inaczej jako dyspersyjną (nie)obecność. Metodologiczne instrumentarium mojej pracy stanowią komplementarne wobec siebie metody analizy i syntezy źródeł oraz danych, metoda analizy komparatystycznej, metoda interpretacji kontekstowej, metoda konstruktywistyczna oraz metoda egzemplifikacji. Linia argumentacyjna artykułu wiedzie kolejno od wykazania i analizy usytuowania etyki w obowiązującym w Polsce systemie prawno-oświatowym z jego konsekwencjami dla „ordopraktycznego” funkcjonowania etyki w realiach polskiej szkoły. W kolejnym kroku omawiam zagadnienie asynchronicznej dyferencjacji domeny etycznej w systemie oświaty, która powoduje jej parcelację i rozpad pomiędzy trzy nieskoordynowane ze sobą dziedziny: przedmiotowe, okazjonalne treści etyczne, wychowanie moralne oraz właściwe lekcje etyki. Oś artykułu stanowią rozważania poświęcone piwotalnemu charakterowi etyki w realiach polskiej edukacji. Najpoważniejszą jego konsekwencją jest jej zaledwie erzacowy status, obejmujący nie tylko prawo i uzus szkolny, ale również odbiór społeczny.

The subject of this article is the actual – not only formal, but also factual – location of ethics as a school subject in the supervisory, managerial and organisational structure of the Polish education system. The research aim of the text is to argue – based on the domestic and foreign scientific literature, opinion-forming publications, and the author’s own work – that ethics is for some reason the only subject in the Polish education system whose rachitic and nebulous status can be described as institutional dispersion, or in other words, as dispersive (in)presence. The methodological instrumentarium of my paper consists of complementary methods of analysis and synthesis of sources and data, the method of comparative analysis, the method of contextual interpretation, the constructivist method and the method of exemplification. The line of argumentation of the article leads from demonstrating and analysing the location of ethics in the legal and education systems in force in Poland, with its consequences for the “ordopractic” functioning of ethics in the realities of Polish schools. In the next step, I discuss the issue of asynchronously differentiating the ethical domain in the education system, which causes it to be parcelled out and disintegrated between three uncoordinated domains: the subject matter, occasional ethical content, moral education and ethics lessons proper. The main line of argumentation of the article is the pivotal nature of ethics in Polish education. Its most serious consequence is its merely ersatz status, involving not only law and school usus, but also public perception.