Związki zawodowe a system ubezpieczeń społecznych w Polsce

Artykuł próbuje odpowiedzieć na pytanie o wpływ związków zawodowych na system zabezpieczenia społecznego. Wpływ ten jest dwojakiej natury: poprzez negocjacyjne działania związków (głównie na poziomie zakładowym), np. wynegocjowanie pracowniczego programu emerytalnego, oraz ich udział w dialogu trójstronnym (obecnie za pośrednictwem struktur Rady Dialogu Społecznego) lub opiniowanie projektów aktów prawnych na podstawie ustawy o związkach zawodowych. W tekście zwraca się uwagę na postulaty związków odnoszące się do utrzymania obecnie obowiązującego powszechnego wieku emerytalnego (i jego zróżnicowania ze względu na płeć), wprowadzenia zmian w zakresie podstaw, od których odprowadzana jest składka na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (w tym obowiązek opłacania wszystkich składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umów zlecenia), czy do modyfikacji zasad w stosunku do tzw. zbiegów ubezpieczeniowych. W artykule również podkreślono, że w licznych obszarach (np. wobec ubezpieczenia chorobowego) trudno wskazać na jasno wyartykułowane oczekiwania ruchu związkowego. Wydaje się równocześnie, że związki zawodowe będą modyfikowały pewne przyjmowane przez siebie założenia dotyczące zabezpieczenia emerytalnego na starość dopiero pod wpływem spadającej stopniowo stopy zastąpienia emerytur, co nastąpi, gdy zaczną dominować emerytury obliczane bez uwzględniania kapitału początkowego. Autorka ocenia wpływ związków zawodowych na system zabezpieczenia społecznego jako mocno umiarkowany. W opinii piszącej oddziaływanie związków zawodowych na sferę zabezpieczenia społecznego jest pokłosiem ogólnej siły ruchu związkowego. Może być ona bardzo uszczuplona w konsekwencji obecnej pandemii: COVID-19, a co za tym idzie − niewykluczone, że wpływ ten ulegnie jeszcze dalszemu ograniczeniu.

The article is an attempt to address the question of the influence of trade unions on the social insurance system. This influence is two-fold in nature: through the negotiated actions of trade unions (and here chiefly at the workplace level) for example negotiated workers retirement programmes, as well as their participation in three-way dialogue (at present by means of the structures operating within the Council for Social Dialogue) or the broaching of opinions regarding legal acts on the basis of trade union legislation. The text also draws attention to trade union demands regarding the maintaining of the hitherto universal retirement age (and its differentiation with regard to sex), the introduction of amendments to these bases from which contribution payments are made to the Social Insurance Fund (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, FUS) (and here the mandatory payment of the each social insurance contribution on the basis of the civil contracts) or equally the modification of regulations relating to so-called overlapping titles. The article also notes that within numerous areas (for example in relation to sickness insurance) it is difficult to point to clearly expressed trade union expectations and demands. It also appears the case that trade unions will modify certain principles adopted by them in relation to old age pensions and insurance cover only under the influence of the gradual fall in the rate of pensions hitherto paid and their replacement by the new and increasingly dominant form of pension, one paid without recourse to so-called initial capital. The author evaluates the impact of trade unions on the social insurance system as being limited. In this evaluation the influence wielded by trade unions on social insurance as a sphere is a reflection of the general strength of the trade union movement per se. And this may be notably depleted as a result of the COVID-19 pandemic, and consequently it cannot be excluded that this impact will become increasingly limited.